بررسی آزمایشگاهی تخریب خاکدانه‌ها و فرسایش پاشمانی در شرایط مختلف شدت و مدت بارندگی در خاک‌های منتخب حوضه دشتگل مسجدسلیمان

سابقه و هدف: فرسایش خاک و اثرات مرتبط با آن یکی از مشکلات بزرگ زیست‌محیطی می‌باشد، که اثرات مخرب آن هم در درون منطقه و هم در بیرون منطقه قابل اغماض نیست. شناخت عوامل و فرآیندهای موثر بر فرسایش خاک در یک منطقه در ارایه راهکاری برای حفاظت خاک و محیط زیست سالم ضروری می‌باشد. تخریب خاکدانه یکی از فرآیندهای مهم در فرسایش پاشمانی می‌باشد که باعث جداسازی ذرات خاک و انتقال راحت‌تر این ذرات می‌شود (24). هدف از انجام این پژوهش یافتن ارتباط بین تخریب خاکدانه‌ها و فرسایش پاشمانی در شرایط آزمایشگاهی با استفاده از دستگاه پاشمانی چندمتغیره بوده است. مواد و روش‌ها: این آزمایش به‌صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار عامل و در سه تکرار انجام شد. عوامل آزمایش شامل مدت زمان بارندگی در چهار سطح 5، 10، 15 و 20 دقیقه، شدت بارش در دو سطح 5/1 و 2 میلی‌متر بر دقیقه، شیب در دو سطح 5 و 15 درصد و کاربری در دو سطح جنگل و کشاورزی (دیم) بود. بدین منظور نمونه‌های خاک را از افق سطحی (a) در دو کاربری حوضه دشتگل از زیرحوضه‌های سد شهید عباسپور مسجدسلیمان جمع‌آوری شد. نرخ فرسایش پاشمانی نمونه‌ها با استفاده از دستگاه پاشمانی چندمتغیره در دو شیب (5 و 15 درصد) و شدت بارندگی‌های 5/1 و 2 میلی‌متر بر دقیقه اندازه‌گیری شد. همچنین میزان تخریب خاکدانه‌ها با مقایسه میزان میانگین وزنی- قطر خاکدانه‌ها (mwd) قبل و بعد از اعمال تیمارها و میزان پاشمان با جمع‌آوری ذرات پاشمان شده اندازه‌گیری شد. یافته‌ها: تجزیه و تحلیل ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی بیانگر این است که تقریباً بیش از 50 درصد ذرات در هر دو کاربری را ذرات سیلت تشکیل می‌دهد، که نشان‌دهنده این است خاک هر دو کاربری مستعد فرسایش می‌باشد. نتایج نشان داد با افزایش مدت زمان بارش، میزان پاشمان و تخریب خاکدانه‌ها به‌طور معنی‌داری افزایش یافت (01/0p < ). نتایج این پژوهش بیانگر آن است که با افزایش شدت بارندگی، فرسایش پاشمانی و درصد تخریب خاکدانه‌ها به‌ترتیب 3/1 و 33/1 برابر شد. مقدار فرسایش پاشمانی در دو نوع کاربری کشاورزی و جنگل تفاوت معناداری داشتند (01/0p < ). میانگین میزان پاشمان و درصد تخریب به‌ترتیب در نمونه‌های خاک جنگل و کشاورزی، 56/25 و 37/29 گرم بر مترمربع بود. رابطه مثبت معنی‌داری بین فرسایش پاشمانی و تخریب خاکدانه‌ها وجود دارد (96/0=2r). نتایج همچنان نشان داد با افزایش مدت زمان بارندگی از 5 تا 20 دقیقه مقدار فرسایش پاشمانی و تخریب ساختمان خاک افزایش یافت.نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج حاصل از این پژوهش می‌‌توان نتیجه گرفت که مدت زمان و شدت بارندگی از پارامترهای مهم باران در وقوع فرآیند تخریب خاکدانه‌ها و فرسایش پاشمانی می‌باشد. در زمان‌های ابتدایی بارندگی میزان پاشمان و تخریب خاکدانه‌ها تقریباً کم بود و حداکثر میزان پاشمان و تخریب خاکدانه‌ها در بازه 15-10 دقیقه پس از بارندگی بوده است و پس از آن، پاشمان و تخریب خاکدانه‌ها تقریباً روند ثابتی داشت.