تغییرات کانی‌شناسی و میکرومورفولوژی در کاربری‌های طبیعی و زراعی در یک ردیف اقلیمی در خاک‌های لسی استان گلستان

این پژوهش به بررسی تاثیر تغییر کاربری بر خصوصیات میکرومورفولوژی و پراکنش کانی‌های رسی خاک‌هایی می‌پردازد که بر روی مواد مادری لسی در یک ردیف اقلیمی- در شرق استان گلستان تشکیل شده‌اند. به این منظور 12 خاکرخ در رژیم‌های رطوبتی یودیک، زریک و آریدیک در موقعیت ژیومورفیک یکسان (همگی در قسمت قله شیب) در هر رژیم (شامل کاربری‌های جنگل، مرتع و زراعی) حفر، تشریح و مطالعه گردید. آماده‌سازی و مطالعه مقاطع نازک و نیز مطالعه کانی‌های رسی به روش استاندارد صورت پذیرفت. نتایج نشان می‌دهد که در رژیم اریدیک خاک‌هایی با تکامل کم شامل آنتی‌سول‌ها و در رژیم رطوبتی زریک راسته‌های اینسپتی‌سول و مالی‌سول و در رژیم رطوبتی یودیک آلفی‌سول‌ها تشکیل شده‌اند. نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که با پیشروی از رژیم اریدیک به‌سمت رژیم یودیک با افزایش بارندگی و افزایش پوشش گیاهی، فعالیت بیولوژیکی زیاد می‌شود که به موجب آن ویژگی‌های میکرومورفولوژیک مانند نوع و میزان حفرات، ریزساختمان‌ها، بی‌فابریک و عوارض خاکساز نیز تغییر می‌کند. مقایسه کاربری‌های متفاوت در اقلیم‌های مشابه نشان می‌دهد که تغییر نوع کاربری نیز سبب تغییر ویژگی‌های میکرومورفولوژیک مانند حفرات و ریزساختمان و عوارض خاکساز می‌شود به‌گونه‌ای که با تغییر کاربری از جنگل به مرتع و از مرتع به زراعی تعداد حفرات کانالی، بی‌شکل و همچنین ریزساختمان‌های اسفنجی و کروی به‌تدریج کاهش یافته و به تعداد حفرات انقباضی افزوده می‌شود. نتایج به‌دست آمده از مطالعه منشا و پراکنش کانی‌های رسی نشان می‌دهد که ایلیت کانی غالب خاک در هر سه کاربری است. منشا ایلیت، کلریت و کایولینیت به ارث رسیده از مواد مادری و ورمی‌کولیت و اسمکتیت تبدیل شده از سایر کانی‌ها می‌باشد. مطالعه توزیع کانی‌ها نشان می‌دهد که با حرکت از رژیم اریدیک به‌سمت یودیک از مقدار کانی‌هایی مانند ایلیت و کلریت کاسته و به مقدار کانی‌هایی با منشا خاکساز شامل اسمکتیت و ورمی‌کولیت افزوده می‌شود. بنابراین نتایج به‌دست آمده نشان می‌دهد که تغییر کاربری در این منطقه به سبب حساسیت ویژه مواد لسی نسبت به فرسایش موجب تغییرات شگرفی در پراکنش کانی‌ها، ویژگی‌های مورفولوژیک، رده خاک، نوع و مقدار حفرات که از پارامترهای کیفیت خاک به‌شمار می‌روند گردیده و بر لزوم برنامه‌ریزی و کنترل برای این فرایند تغییر کاربری در این منطقه تاکید می‌نماید.واژه‌های کلیدی: میکرومورفولوژی، کانی‌شناسی رس، ردیف اقلیمی، لس، تغییر کاربری