تاثیر مدیریت اراضی بر تغییرات کربن آلی خاک، توزیع اندازه ذرات و پایداری خاک‌دانه‌ها در طول چند توپوسکوینس، در مناطق نیمه‌خشک خراسان شمالی

بخش عمده مساحت ایران دارای اقلیم خشک و نیمه‌خشک بوده و خاک‌ به‌طور ذاتی مستعد فرسایش و تخریب‌پذیری است. شناخت تاثیر‌ مدیریت اراضی و ویژگی‌های توپوگرافی بر شاخص‌های مهم کیفیت خاک، مانند مقدار کربن آلی خاک و پایداری خاک‌دانه‌ها، لازمه‌ استفاده پایدار از این اراضی می‌باشد. در این راستا، از اراضی تپه‌ماهوری منطقه سیساب شهرستان بجنورد، 4 ناحیه با مدیریت‌های مرتع قرق، مرتع چرای متوسط، مرتع چرای شدید و اراضی کشاورزی انتخاب و در هر منطقه، از جهت‌های شمالی و جنوبی شیب‌ و در هر جهت از موقعیت‌های قله، شیب‌پشتی و پنجه‌شیب، از عمق 15-0 سانتی‌متری خاک، نمونه‌برداری شد. به‌طورکلی میزان شن در شیب‌های جنوبی و میزان سیلت، کربن آلی خاک و میانگین وزنی قطر خاک‌دانه‌ها (mwd) در شیب‌های شمالی بیش‌تر بودند. بیش‌ترین مقدار کربن آلی و mwd در پنجه‌شیب‌های شمالی و کم‌ترین مقدار آن‌ها در شیب‌پشتی جنوبی بوده است. میزان شن در مرتع چرای شدید و متوسط نسبت به مرتع قرق، به‌ترتیب 41 و 39 درصد افزایش و میزان رس حدود 6 درصد کاهش یافته است. کاهش میزان کربن ورودی به اکوسیستم در نتیجه برداشت محصول و چرای دام، همچنین، به‌هم خوردن خاک و تسریع اکسیداسیون ماده آلی، موجب کاهش معنی‌دار مقدار کربن آلی خاک از 6/9 گرم بر کیلوگرم در مرتع قرق به 4/6، 2/8 و 1/9 گرم بر کیلوگرم به‌ترتیب در اراضی کشاورزی، مرتع چرای شدید و متوسط شده است. mwd نیز به‌میزان 55 درصد در اراضی کشاورزی، 35 درصد در مرتع چرای شدید و 17 درصد در مرتع چرای متوسط نسبت به مرتع قرق به‌طور معنی‌داری کاهش یافته است. بر خلاف وجود رابطه قوی میان کربن آلی خاک و mwd در همه مناطق مورد بررسی (81/0=2r)، در شیب‌های شمالی پایداری خاک‌دانه‌ها بیش‌تر متاثر از کربن آلی و در شیب‌های جنوبی نقش کربنات کلسیم پر‌رنگ‌تر است.