تاثیر نوع و مقدار برخی عناصر سنگین در رودخانه‌ زرجوب رشت بر خاک و گیاه برنج شالیزارهای تحت آبیاری آن‌ها

استفاده از آب‌های با کیفیت نامناسب یکی از راه‌کارها و فرصت‌های مقابله با چالش کم‌آبی است. کاربرد فاضلاب‌ها، پساب‌ها و آب‌های آلوده (به‌عنوان بخشی از آب‌های با کیفیت نامناسب) می‌تواند در آینده باعث افزایش آلودگی خاک‌ها شده و عواقب ناگواری در روند توسعه پایدار کشاورزی داشته باشد. به این منظور، در پژوهشی نوع و مقدار برخی عناصر سنگین (روی، مس، کادمیوم، نیکل و سرب) موجود در آب رودخانه زرجوب و شالیزارهای تحت آبیاری آن‌ها، با کشت گیاه برنج رقم هاشمی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک‌های شالیزاری مانند بافت، اسیدیته گل اشباع، قابلیت هدایت الکتریکی، آهک، کربن آلی، گنجایش تبادل کاتیونی تعیین و روابط آن‌ها با غلظت این عناصر در آب، خاک و نمونه‌های گیاه (کاه و دانه سفید شده برنج) مورد بررسی قرار گرفت. براساس نتایج به‌دست آمده، مقدار این عناصر در تمام نمونه‌های آب، خاک و گیاه پایین‌تر از حد بحرانی این عناصر بوده است. روند تغییرات غلظت این عناصر، تحت‌تاثیر ورود فاضلاب‌های شهری خانگی و صنعتی بوده و در نقاط قبل از شهر از متوسط پایین‌تری نسبت به داخل شهر برخوردار بوده و سپس در بعد از شهر به حداکثر مقدار خود می‌رسد. غلظت این عناصر در خاک در طول مسیر رودخانه‌ها (قبل، داخل و بعد از شهر رشت) در مورد سرب، مس و کادمیوم با افزایش نسبی همراه و در مورد سایر عناصر تغییرات نامنظم بوده است. غلظت عناصر کادمیوم، روی و مس با مقدار کربن آلی و اسیدیته، سرب با مقدار رس و اسیدیته و نیکل تنها با اسیدیته رابطه معنی‌داری نشان می‌دهند. با مقایسه غلظت عناصر سنگین اندازه‌گیری شده در کاه و دانه برنج می‌توان نتیجه گرفت که مقدار روی، نیکل و مس در برنج سفید همواره بیش‌تر از کاه بوده است. این در حالی است که بین غلظت کادمیم و سرب در کاه و دانه تفاوت چندانی وجود ندارد. لازم به ذکر است که بررسی روند تغییرات این عناصر در طول مسیر رودخانه نیز تفاوت معنی‌داری از خود نشان نمی‌دهند. همچنین رابطه معنی‌داری بین مقادیر این عناصر در آب و خاک و گیاه برنج به‌دست نیامد. اگرچه مقایسه نتایج به‌دست آمده از این پژوهش با استانداردهای موجود، بیانگر نبود آلودگی در مقیاس نگران‌کننده است ولی مقایسه نتایج این پژوهش با نتایج به‌دست آمده از یافته‌های سایر پژوهش‌گران، بیانگر روند افزایشی غلظت این عناصر در منابع مورد بررسی را است. این افزایش در طی یک دوره زمانی ده‌ساله، در اراضی شالیزاری تا 4 برابر و در برنج سفید 3 برابر است که نیازمند عزم جدی برای یافتن راه‌های کنترل و توقف این روند رو به رشد است.