پایش تغییرات مکانی و زمانی کیفیت آب رودخانه هراز: مطالعه تطبیقی شاخص irwqisc و nsfwqi

سابقه و هدف : رودخانه هراز، به‌عنوان یکی از رودخانه‌های مهم ترین در شمال ایران می‌باشد که بستر حیات بسیاری از موجودات آبزی و منبع تامین آب بسیاری از فعالیت‌های تجاری و صنعتی پویا در حاشیه‌ی خود هست . در این مطالعه به کمک شاخص‌های کیفیت آب سطحی ایران (ir-wqisc) و شاخص کیفیت بنیاد ملی بهداشت (nsf-wqi) به ارزیابی کیفی آب رودخانه هراز پرداخته شد .مواد و روش‌ها :نمونه‌برداری از آب رودخانه هراز، از عمق 30 سانتیمتر و در بخش میانی مقطع رودخانه در طول یک سال (1400-1399) به‌صورت ماهانه در ساعات ابتدایی روز انجام شد و پارامترهایی مانند دمای آب، ph، (do)، رسانایی الکتریکی (ec)، (tds)، کدورت، (n-nh+4)، (n-no3)، (po4)، (bod5)، (tss) اندازه‌گیری و مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفت .یافته‌ها : بر اساس نتایج شاخص ir-wqisc کیفیت آب رودخانه هراز در فصل بهار از بالادست به پایین‌دست از کیفیت نسبتاً خوب به کیفیت نسبتاً بد می‌رسد و این شرایط برای فصول پاییز و زمستان نیز تکرار می‌شود با این تفاوت که بهترین کیفیت آب بالادست مربوط به فصل بهار و بهترین کیفیت آب پایین‌دست مربوط به زمستان بوده است. آب این رودخانه در فصل تابستان از کیفیت پایین‌تری نسبت به دیگر فصول برخوردار بود . به‌طور متوسط کیفیت آب طبق شاخص ir-wqisc در فصول بهار و پاییز و زمستان از کیفیت «نسبتاً خوب» برخوردار است ولی در فصل تابستان کیفیت آب تا حد کیفیت «متوسط» پایین‌ می‌آید. بر اساس نتایج شاخص nsf-wqi کیفیت آب رودخانه در فصل بهار به‌طور متوسط بهترین کیفیت و در فصل تابستان پایین‌ترین کیفیت را دارد. در فصول پاییز و زمستان کیفیت آب شرایط مشابهی دارد و به‌طور میانگین کیفیت آب در سطح «متوسط» قرار دارد. در یک مقایسه‌ی کلی بین تمام فصول سال، فصل تابستان در هر سه ایستگاه پایین‌ترین کیفیت آب را داشت .نتیجه‌گیری : با توجه به کیفیت تعیین‌شده طبق شاخص‌های کیفی آب در فصول مختلف، می‌توان گفت که در فصل تابستان با توجه به هجوم گردشگران به مناطق شمالی کشور و شرایط محیطی مثل افزایش دما آب نسبت به سایر فصول سال از کیفیت کمتری برخوردار است . همچنین به دلیل افزایش تراکم جمعیت در مسیر رودخانه از بالادست به پایین‌دست، کیفیت آب در منطقه بالادست بهتر از منطقه میان دست و در منطقه میان دست بهتر از منطقه پایین‌دست هست. درنهایت نتایج دو روش با یکدیگر مقایسه شده و مشخص می‌شود که نتایج ازنظر کمی تا حدودی مشابهت دارند اما شاخص ir-wqisc طبقه‌بندی دقیق‌تری ارائه می‌دهد .

monitoring the spatial and temporal variations in water quality of the haraz river : a comparative study of irwqisc and nsfwqi index

situated in northern iran , the haraz river stands out as a significant ecosystem, hosting diverse aquatic life and serving as a vital water source for dynamic commercial and industrial activities in its vicinity . this study employed both the iran surface water quality indicators ( ir-wqisc ) and the national health foundation quality index (nsf-wqi) to evaluate the water quality of the haraz river.materials and methods :monthly water samples were collected from the central segment of the haraz river, at a depth of 30 cm, throughout a year (1399-1400). an array of parameters including water temperature, ph, dissolved oxygen (do), electrolyte conductivity ( ec ), total dissolved solids (tds ), turbidity, ammonium nitrogen ( n-nh+4 ), nitrate nitrogen ( n-no3 ), phosphate (po4), biochemical oxygen demand ( bod5 ), and total suspended solids (tss ) were meticulously measured and subjected to analysis.results: according to the ir-wqisc index, the haraz river’s water quality shifts from relatively good in the upstream direction to relatively poor as it progresses downstream during the spring, autumn, and winter seasons. notably, spring marks the peak of upstream water quality , while winter exhibits the highest downstream quality. however, during summer, the river’s water quality is comparably lower than in other seasons . on average, as per the ir-wqisc index, water quality is categorized as &relatively good& during spring, autumn, and winter, while it declines to an &moderate& level in summer . conversely , analysis using the nsf-wqi index reveals that river water quality is at its best during spring and least favorable in summer . in autumn and winter , water quality demonstrates consistent patterns and maintains an average level . an in-depth inter-seasonal assessment consistently identifies the summer season as having the lowest water quality across all three monitoring stations .conclusion:the assessment of water quality across seasons through distinct indicators yields insightful findings . the summer season experiences reduced water quality due to tourist activity in northern regions and environmental factors such as heightened temperatures . furthermore, a discernible trend emerges wherein water quality demonstrates improvement from downstream to upstream , likely influenced by population density fluctuations along the river’s trajectory . conclusively, a comparative analysis of the two methods indicates a degree of concurrence in water quality assessment outcomes . however , the ir-wqisc index emerges as a more precise classifier, underscoring its efficacy in such evaluations .