پیش‌بینی اثرهای سناریوهای اصلاحی بر کاهش آسیب‌پذیری جوامع محلی در پهنه سیلاب (رودخانه قره‌چای شهر رامیان-استان گلستان)

سابقه و هدف: سیل یکی از آسیب‌رسان‌ترین مخاطرات طبیعی در جهان محسوب می‌شود. درک بهتر پدیده سیل و پیامدهای بالقوه آن ضرورت دارد. تحقیق حاضر بخشی از رویکرد مدیریت ریسک –محور سیل بر اساس چارچوب kulturisk است که در آن آسیب‌پذیری به‌عنوان یکی از مولفه‌های ریسک سیل بررسی می‌شود. هدف تحقیق ارزیابی آسیب‌پذیری جوامع محلی در مواجهه با پدیده سیل در شرایط موجود و نیز پیش‌بینی اثرهای سناریوهای مدیریتی بر کاهش آن است. ارزیابی آسیب‌پذیری سیل، مستلزم کمی‌کردن اجزای آسیب‌پذیری است. مواد و روش‌ها: در این تحقیق، با توجه به هدف مورد نظر و با استفاده از بازدیدهای میدانی و مرور منابع مولفه‌ها، متغیرها و شاخص‌های متناسب با شرایط موجود منطقه انتخاب شد. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز با استفاده از پرسشنامه و مصاحبه با جوامع محلی، سالنامه‌های آماری، اطلاعات سرشماری نفوس و مسکن، دستورالعمل و راهنمای سامانه مدیریت آمار و اطلاعات بیمارستانی و همچنین مراجعه به دستگاه‌های اجرایی مرتبط در سطح شهرستان رامیان و استان گلستان جمع‌آوری و تجزیه و تحلیل شد. جامعه آماری شامل جوامع محلی ساکن در پهنه سیلاب با دوره بازگشت صد سال در بازه‌ای از رودخانه قره‌چای شهر رامیان از سرشاخه‌های رودخانه گرگانرود واقع در استان گلستان می‌باشد. دلیل انتخاب بازه مذکور موقعیت قرارگیری روستاها در مجاورت رودخانه و نیز فراوانی وقوع رخدادهای سیلابی است که طی سال‌های گذشته رخ داده است. مقادیر شاخص‌ها با روش‌ مقیاس طبقه‌بندی شده و با روش فاصله تا مرجع نرمال‌سازی شدند. وزن هر یک از شاخص‌ها با روش دلفی تعیین گردید. مقادیر شاخص‌های نرمال شده در محیط gis به لایه‌های مکانی تبدیل شدند. بدین‌ترتیب با ترکیب لایه‌های متغیرهای حساسیت، ظرفیت‌های سازگاری و مدارا نقشه آسیب‌پذیری منطقه هدف تهیه شد. بر اساس نتایج حاصل، سه سناریوی اصلاحی شامل ایجاد سامانه‏ هشدار ‏زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک به‌منظور کاهش سطح آسیب‌پذیری در مواجهه با سیل برای منطقه هدف انتخاب شد.یافته‌ها: سطح آسیب‌پذیری مناطق متاثر از سیل در منطقه هدف در شرایط کنونی در طبقه زیادآسیب‌پذیر قرار گرفت که با اعمال سناریوی اصلاحی ترکیبی (سامانه‏ هشدار ‏سیل زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک) آسیب‌پذیری به طبقه کمی‌آسیب‌پذیر خواهد رسید.نتیجه‌گیری: نتایج تحقیق حاضر علاوه بر کمک به درک بهتر پدیده سیل و پیامدهای بالقوه آن توسط مردم روستای سیدکلاته و مسئولین، موجب تسهیل در اولویت‌بندی اقدامات متناسب با شرایط منطقه به‌منظور کاهش آسیب‌پذیری از طریق افزایش ظرفیت‌های سازگاری و مدارا می‌گردد. چرا که میزان اثربخشی اقدامات پیشنهادی (ایجاد سامانه‏ هشدار ‏زودهنگام، بهبود حکمرانی ریسک و توزیع ریسک) بر کاهش آسیب‌پذیری و به تبع آن کاهش میزان تلفات جانی و خسارات مالی مشخص شده است که خود گام مهمی در راستای مدیریت ریسک-محورسیل در مقیاس‌های مختلف مکانی بشمار می‌رود. همچنین نتایج این مطالعه ضرورت ارزیابی آسیب‌پذیری و اتخاذ سیاست‌های خاص در مقیاس محلی (روستای سیدکلاته) را نشان می‌دهد‌. این در حالی است که این موضوع به‌طور معمول در برنامه‌ریزی‌های فنی و مالی در حوزه مدیریت بحران بویژه مدیریت ریسک سیل لحاظ نمی‌شود.

predicting the effects of intervention scenarios in reducing the vulnerability of local communities in a flood zone (the qarachai river, ramyan-golestan province, iran)

background and objectives: floods are one of the most damaging natural disasters in the world. so better understanding of the flood hazard phenomenon and its potential consequences is necessary. the present research is a part of the flood risk management approach based on the kulturisk framework, in which vulnerability is examined as one of the flood risk components. the aim of the research is to assess the vulnerability of local communities exposed to the flood occurrence in the current conditions, and also to predict the effects of intervention scenarios to reduce it. flood vulnerability assessment requires quantifying vulnerability components.materials and methods: in this research, the components, variables and indicators for the region existing conditions were selected based on the intended aim, region field observations and related literature review. the required data and information were collected using questionnaires and interviews with the local communities, statistical yearbooks, population and housing census data center, instructions and guidelines for the management system of statistics and hospital information, as well as referring to related executive organizations at the city and province levels. the statistical population includes local communities living in the 100-year flooding areas in a part of the qarachai river in ramian city (one of the tributaries of the gorganroud river in the golestan province). the reason for choosing this reach is the location of the villages in the vicinity of the river and the frequency of flood events that have occurred in the past years. the index values were normalized by classification scale and distance to reference methods and the weight of each index was determined by the delphi method. the normalized index values were converted into spatial layers in the gis environment. then, a vulnerability map of the target area was prepared by combining the spatial layers of susceptibility, adaptation capacities and coping capacities variables. based on the results, three intervention scenarios including early warning system establishment, risk governance intervention and risk spreading were selected in order to reduce the level of vulnerability in the face flooding for the study area.results: the degree of vulnerability of flood-affected areas in the study area for the current conditions was placed in the &highly vulnerable& class, while by applying intervention scenario under combined scenarios (including early warning system establishment, risk governance intervention and risk spreading), the vulnerability degree would change to &slightly vulnerable& level.conclusion: the results of this research, is helpful for better understanding of the phenomenon of flooding and its potential consequences by the people and authorities of the seyed kalateh village. it also will facilitate the prioritization of measures appropriate to the region conditions in order to reduce vulnerability by increasing the capacity of adaptation and tolerance. since, the effectiveness of the proposed measures such as creating an early warning system, intervention risk governance and risk spreading on reducing vulnerability and consequently reducing the amount of human and financial losses has been recognized, it is an important step in the direction of flood risk management at different scales. moreover, the analysis shows the necessity of vulnerability assessment and adoption of specific policies at the local scale (the seyed kalateh village), while this issue is usually not considered in technical and financial planning of crisis management especially for flood risk management.