توسعه مدل مفهومی هیدرولوژی flex-topo برای حوزه های آبخیز لسی متاثر از فرسایش‌های پایپینگ و تونلی استان گلستان

خلاصه بیش از بیست درصد مساحت استان گلستان پوشیده از نهشته های لسی می باشد که رسوبات بادی سیلتی یا لومی سست به رنگ زرد تا قهوه ای کم رنگ هستند. پدیده های فرسایشی خاصی از جمله فرسایش پایپینگ و تونلی در لس ها گسترش دارد که بررسی وضعیت این عرصه ها از منظر هیدرولوژی و رفتار پاسخ هیدرولوژیک حوزه های آبخیز متاثر از این پدیده ها دارای اهمیت است. در همین راستا هدف اصلی این پژوهش توسعه یک مدل هیدرولوژیک است که در آن تاثیر هیدرولوژیکی پایپ ها و تونل های فرسایشی بر پاسخ هیدرولوژیکی حوزه آبخیز در منطقه لسی در نظر گرفته شود. مواد و روش ها: در نوشتار حاضر با شرح وضعیت مختصر هیدرولوژیکی و فرسایشی حوزه آبخیز تمر واقع در استان گلستان که اراضی آن لسی هست با استفاده از نقشه شاخص توپوگرافی ارتفاع از سطح نزدیکترین زهکش (hand) و نقشه شیب، سه چشم انداز هیدرولوژیک تعیین گردید. این سه چشم انداز عبارت از اراضی پست حاشیه رودخانه، دامنه های پرشیب و فلات می باشند و در این مقاله برای هر یک بر مبنای مدل flex-topo، مدل مفهومی هیدرولوژیکی ارائه شد. در مدل flextopo تغییرات مکانی با تقسیم‌بندی حوزه به چشم اندازهای هیدرولوژیک بر اساس توپوگرافی به صورت نیمه توزیعی لحاظ می گردد. با توجه به حضور گسترده فرسایش پایپینگ و تونلی و تاثیر آن بر واکنش هیدرولوژی حوزه، به طور مشخص با اعمال تغییراتی در ساختار معمول مدل flex-topo یک مدل مفهومی ویژه پیشنهاد و به تفصیل با ذکر فرمولاسیون مورد نیاز برای کدنویسی مدل تشریح گردید. در مدل flex-topo همانند مدل یکپارچه flex چهار مخزن ذخیره برگابی، مخزن غیراشباع، مخزن واکنش سریع و مخزن واکنش آهسته به همراه یک تابع تاخیر نقش دارند و برای لحاظ کردن تاثیر پایپینگ در مدل پیشنهادی (flex-topo-p) یک پارامتر مقسم بارش ورودی و یک مخزن سریع مشترک بین دو چشم‌انداز هیدرولوژی فلات و دامنه شیبدار پیشنهاد گردید. مدل پیشنهادی بایست در قالب یک تحقیق منسجم و روشمند به مرحله اجرا و آزمایش گذاشته شود و کارایی آن نسبت به مشاهدات جریان و همچنین نسبت به مدل معمول flex-topo سنجیده شود. کلمات کلیدی: نهشته های لسی، پایپینگ، فرسایش تونلی، مدل مفهومی هیدرولوژیک flextopo، شاخص توپوگرافیک hand

development of conceptual hydrological flex-topo model for loess watersheds influenced by piping and tunnel erosion in golestan province of iran

more than twenty percent of golestan province of iran is covered by windblown deposits called as loess. these deposits are silty or loamy materials with yellow to light brown colors. special erosion phenomena such as pipe and tunnel erosion are common in loess deposits that are important in terms of studying their hydrology and the hydrologic response of the catchments influenced by these phenomena. in this paper, with briefly describing the hydrology and erosion situation of tamer watershed located in the northeast of iran with dominant cover of loess deposits, using the height above nearest drainage map (the topographic index hand) and the slope map, three hydrologic landscapes were determined. for each of these three hydrologic landscapes (lowland, hillslope and plateau), a conceptual hydrologic model according to the flextopo model was designed and described. in the flextopo model, the spatial variation is taken into account by the zonation of the watershed based on topography in a semidistributed fashion. considering the intense presence of piping and tunnel erosion in the region and its impact on the hydrologic response of the watershed; in particular, with some changes in structure and formulation of the common structure of flextopo, a tailormade conceptual model was suggested and its formulation, required for programming, was described. likewise the flex model, in the flextopo model four reservoirs including the interception, the unsaturated, the fast response and the slow response reservoirs along with a time lag function play important roles. to consider the effect of piping in the proposed model (flextopop), a splitting parameter for the input rainfall and a shared fast reservoir between hillslope and plateau landscapes were suggested. the proposed model has to be implemented and tested through a methodic and robust research, and its performance has to be evaluated in comparison with flow observations and benchmarked with the flextop. keywords: loess deposits, piping, tunnel erosion, conceptual hydrologic flextopo model, topographic index hand