نگرش و کاربست عملیات حفاظت آب و خاک توسط کشاورزان حوزه آبخیز تلخه رود شهرستان هریس، استان آذربایجان شرقی

سابقه و هدف. فرسایش خاک از مهم‌ترین چالش‌های جهانی برای کشاورزی و تولید مواد غذایی به شمار می‌رود. یکی از علل مهم فرسایش، مداخله بی‌رویه انسان در طبیعت است. موفقیت هرگونه برنامه‌ حفاظتی مستلزم درک جنبه‌‌های مختلف رفتاری انسان است. رفتارها عمدتاٌ از دانش و نگرش افراد نشات می‌گیرند. نگرش کشاورزان می‌تواند رفتار آنها را برای پذیرش شیوه‌های حفاظتی تحت تاثیر قرار دهد. مطالعه نگرش و رفتار کشاورزان نسبت به شیوه‌های حفاظتی می‌تواند نقش بسزایی در کمک به مدیران و تصمیم‌گیران در شناخت چرایی رفتار حفاظتی کشاورزان و اصلاح و بهبود آن داشته باشد. در زمینه پذیرش و کاربست شیوه‌های حفاظت از آب و خاک مطالعات زیادی در جهان انجام شده است. اما بسیاری از مطالعات بر جنبه‌های صرفاٌ اقتصادی اجتماعی موثر بر پذیرش متمرکز شده‌اند. این تحقیق با نگاهی جامع‌، ضمن بررسی نگرش کشاورزان نسبت به شیوه‌های حفاظتی، دسترسی به منابع و امکانات برای کاربست و موانع کاربست شیوه‌های حفاظتی، به بررسی میزان کاربست شیوه‌های حفاظتی و عوامل موثر بر آن از جنبه‌های ادراکی نگرشی و اقتصادی اجتماعی پرداخته و رفتار حفاظتی کشاورزان حوزه آبخیز رودخانه تلخه‌رود شهرستان هریس، استان آذربایجان شرقی را از جنبه‌های مختلف مورد بررسی قرار داده است. مواد و روش‌ها. این تحقیق به روش پیمایشی انجام شد. جامعه آماری تحقیق شامل کلیه کشاورزان حوزه آبخیز رودخانه تلخه‌رود شهرستان هریس بود. با استفاده از فرمول نمونه‌گیری کوکران، 220 کشاورز انتخاب و داده‌های لازم از طریق مصاحبه رو در رو با کشاورزان گردآوری گردید. نمونه‌گیری به روش تصادفی چند مرحله‌ای انجام شد. ابزار تحقیق پرسشنامه‌ای بود که اکثر بخش‌های آن در طیف پنج گزینه‌ای لیکرت بود. روایی ابزار تحقیق توسط گروهی از اعضای هیات علمی دانشگاه و کارشناسان میدانی کشاورزی و منابع طبیعی مورد تایید قرار گرفت و برای به دست آوردن پایایی ابزار تحقیق، یک مطالعه راهنما با همکاری 30 کشاورز در منطقه خارج از روستاهای نمونه مورد بررسی انجام شد و اصلاحات لازم در پرسشنامه صورت گرفت. مقادیر کرونباخ آلفای مقیاس‌های پرسشنامه نشان داد که ابزار تحقیق از پایایی کافی برخوردار می‌باشد. یافته‌ها. نتایج نشان داد که کشاورزان مورد مطالعه نگرش مثبتی نسبت به شیوه‌های حفاظتی داشتند. از میان 12 شیوه‌ حفاظتی منتخب، کاربست کمپوست، لایروبی کانال‌های آبیاری، وجین و بقایای گیاهی در سطح در سطح بالای متوسط قرار داشت. کاربست بقیه شیوه‌ها در حد پایین‌تر از متوسط قرار داشت. ایجاد بادشکن و سیل‌بند نیز در حد خیلی ضعیفی قرار داشت. از دیدگاه پاسخگویان، خردی و پراکندگی اراضی و فقدان استطاعت مالی از مهم‌ترین موانع کاربست شیوه‌های حفاظتی بودند. نتایج همچنین نشان داد که بین کاربست شیوه‌های حفاظتی همبستگی معنی‌داری وجود داشت. براساس نتایج تحلیل رگرسیون، نگرش و دسترسی به امکانات مهم‌ترین عوامل ادراکی نگرشی و تحصیلات و سابقه فعالیت‌های کشاورزی مهم‌ترین عوامل اقتصادیاجتماعی تبیین کننده کاربست شیوه‌های حفاظتی بودند.نتیجه‌گیری. نتایج نشان داد که کشاورزان نگرش نسبتاً مثبتی نسبت به شیوه‌های حفاظت آب و خاک داشتند ولی در عمل شیوه‌های کم هزینه، با استفاده از امکانات موجود و زودبازده را به کار می‌گرفتند. به دلیل ضعف استطاعت مالی، کاربست شیوه‌هایی که نیاز به سرمایهگذاری داشت در بین آنها چندان متداول نبود. رفع موانع و محدودیت‌ها، فراهم آوردن تسهیلات و امکانات لازم و ارایه برنامه‌های آموزشی و ترویجی می‌تواند در زمینه توسعه کاربست این شیوه‌ها موثر باشد.

Farmers’ attitudes towards and application of soil and water conservation practices in Talkhehrood basin of Harris County, East Azarbaijan province

Background and Objectives: Soil erosion is of the important global challenges for agricultural and food production. The indiscriminate intervention of man in the nature is of the main reasons for erosion. The success of any conservation program requires an understanding of the various aspects of human behavior. Behaviors are mainly emerge from the people’s knowledge and attitudes. Farmers’ attitudes can influence their behavior to adopt conservation practices. Studying the attitude and behavior of farmers towards conservation practices can play a crucial role to help managers and decision makers in understanding the reason for farmers’ conservation behavior and to modify and improve it. Several studies have been conducted worldwide on the adoption and application of soil and water conservation methods. Many of them have focused on the purely socioeconomic aspects of the adoption. While the current study examined the attitude of farmers towards conservation practices, access to facilities for and barriers to the application of these practices. The study also examined the perceptualattitudinal and socioeconomic aspects affecting the implementation of conservation practices. Therefore, the conservation behavior of farmers in Talkhehrood basin in Harris County, East Azarbaijan province has been studied from different aspects.Materials and Methods: The aim of this study was to investigate the attitude towards conservation practices and the application of these practices. Survey research method was used in this study. A sample of 220 farmers was selected using Cochran’s sampling formula and the necessary data were collected using a face to face interviewing procedure. The random multistage sampling method was used to select the sample farmers. The instrument of the study was a questionnaire. Most sections of the questionnaire was in the form of 5points Likert items. It was validated by a panel of university staffs and field experts of agricultural and natural resources. A pilot study was conducted using 30 farmers from out of the sample villages for reliability and correction of the questionnaire. The calculated values of Cronbach’s alpha showed that the questionnaire has sufficient reliability. Results: The results showed that farmers had a positive attitude towards conservation practices. Among the 12 selected conservation practices, compost application, dredging of irrigation canals, weeding and retaining crop residues were at the aboveaverage level. The use of other methods was below the average. Creating windbreaks and flood dam was very weak. Respondents perceived that land fragmentation and lack of financial ability were the most important obstacles to the application of conservation practices. Significant correlations were found between the implementation of most conservation practices. Based on the regression analyses, attitude and access to facilities were the most important perceptualattitudinal factors, as well as education and farming experiences were the most important socioeconomic factors explaining the implementation of conservation methods. Conclusion: The results showed that while farmers had a relatively positive attitude towards soil and water conservation practices, they implemented lowcost and quickreturn practices using available facilities. Due to the lack of financial abilities, the use of practices that required financial investment was not very common among them. Removing barriers and restrictions, providing the necessary facilities and providing educational and extension programs can be effective in promoting the implementation of these practices.