سطح خطر زیست محیطی آرسنیک در پسماندهای معدن سرب-روی

سابقه و هدف: پسماندهای معدن سرب-روی استان زنجان حاوی غلظت بالایی از فلزات سمی مخصوصاً آرسنیک هستند که میتوانند به‌راحتی به خاک‌های اطراف و مسیرآب‌های زیر‌زمینی آزاد شوند. این پسماندها در اثر ارتباط با آب ایجاد شیرابه می‌کنند که برای محیط‌زیست، توده جانوری و انسان‌ها بسیار خطرناک است. اما متاسفانه فرایندهای ژئوشیمیایی و کانی‌شناسی که رهاسازی آرسنیک از پسماندها را کنترل می‌کند به خوبی مطالعه نشده است. بنابراین هدف این پژوهش ارزیابی ویژگی‌های آبشویی آرسنیک تحت شرایط مختلف زیست‌محیطی است تا پارامترها و فاکتورهای کنترل کننده غلظت آن در شیرابه مشخص گردد. مواد و روش: فرایندهای متفاوت آبشویی آرسنیک از پسماندهای معدن سرب-روی در سناریوهای مختلف زیست‌محیطی مورد ارزیابی قرار گرفت. به منظور تعیین مقدار آبشویی آرسنیک درشرایط مختلف 4 پروتکل آبشویی شامل روش ویژه سمیت (tclp) روش آبشویی بارندگی مصنوعی (splp)، روش آبشویی مزرعه (flt) و روش عصاره‌گیری شیرابه (lep) اجرا شد. همچنین جهت بررسی تاثیر عامل‌های مختلف مانند ph، زمان تماس، نسبت آب به خاک و اندازه ذرات بر مقدار آبشویی آرسنیک از پسماندهای معدن سرب-روی آزمایش‌های آبشویی بسته مورد اجرا قرار گرفت. روش جزءبندی شیمیایی نیز به منظور بررسی نحوه توزیع آرسنیک در بین اجزاء مختلف پسماند انجام شد. کد ارزیابی خطر (rac) بر اساس روش جزءبندی شیمیایی برای بررسی سطح تحرک آرسنیک در پسماندها تعیین شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد که در هر دو نمونه بیشترین مقدار آرسنیک در جزء باقیمانده بود و بدین ترتیب آرسنیک در این پسماندها تحت شرایط زیست محیطی پایدار قرار داشت. طبق شاخص rac پسماندها از نظر آرسنیک در گروه بقایای کم خطر قرار گرفتند. در عصاره‌های به دست آمده از آزمایش‌های tclp، lep، flt و lep غلظت آرسنیک کمتر از حدود مجاز آرسنیک در شیرابه حاصل از مواد زاید بود. بیشترین غلظت آرسنیک آبشویی شده در آزمایش lep و نمونهs1 مشاهده شد. طبق روش splp پسماندهای معدن سرب-روی پتانسیل بالایی برای ایجاد آلودگی در آب‌های سطحی و زیر‌زمینی داشتند. تحرک آرسنیک در پسماندها کاملاً متاثر از ph، زمان تماس، اندازه ذرات و نسبت آب به خاک بود. آبشویی آرسنیک در شرایط فوق اسیدی و قلیایی نسبت به حالت‌های دیگر بسیار بیشتر بود. در حقیقت رفتار آبشویی وابسته به پی‌اچ آرسنیک از پسماندها حالت آمفوتریک داشت. در نمونه s1 بیشترین مقدار آبشویی آرسنیک در ذراتی با اندازه 500-600 میکرومتر بود درحالیکه در نمونه s2 بیشترین مقدار رهاسازی آرسنیک مربوط به ذراتی در اندازه 250-150 میکرومتر بود.نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج پروتکل‌های آبشویی، جزء‌بندی آرسنیک و فاکتورهای موثر بر غلظت آرسنیک در شیرابه؛ کاهش دادن حجم آب منفذی و زمان تماس آب با پسماندها، کنترل ph و جلوگیری از پخش ذرات پسماند در محیط زیست، مهمترین فاکتورهای موثر در پیشگیری و مدیریت انتشار آلودگی به منابع زیست محیطی هستند.

Environmental risk assessment of arsenic in Zn-Pb mine tailings

Background and objectives: ZnPb mine tailings of Zanjan (province of Iran) contain high concentrations of toxic metals, especially arsenic that can potentially release into the surrounding soils and water pathways. These tailings create leachate due to their connection with water, which is very dangerous to the environment and to the masses of animals and human beings. Unfortunately the geochemical and mineralogical processes that control arsenic release from tailings are not fully studded. Therefore this research aimed to assess the leaching characteristics of arsenic under different environmental conditions to recognize the parameters and factors controlling its concentration in the leachate.Materials and methods: Leaching of arsenic from ZnPb mine tailing was investigated in various environmental scenarios. In order to determine the amount of leached arsenic in different conditions, four leaching protocols, including toxicity leaching procedure test (TCLP), synthetic precipitation leaching procedure test (SPLP), field leach test (FLT) and leachate extraction procedure (LEP) were used. Also, to study the effect of various factors such as pH, contact time, particle size and solid to liquid ratio on leaching of arsenic from ZnPb mine tailings batch leaching experiments were carried out. Risk assessment code (RAC) based on fractionation method was also applied to evaluate the environmental risk of arsenic mobility. Results: The results indicated that in both samples of tailings ,the highest amount of arsenic was measured in the residual fraction that is relatively stable under natural environmental situations. According to RAC index, the tailings in term of arsenic placed in the lowrisk tailings group. In TCLP, LEP, FLT and LEP test the concentrations of leached arsenic were low and the highest leaching concentration of arsenic occurred in the LEP test and sample S1. According to SPLP analysis, ZnPb tailings will have a high potential for contamination of surface and underground water. The mobility of arsenic in the tailings was entirely influenced by pH, contact time, particle size and solid to liquid ratio. The leaching of arsenic enhanced in acidic and alkaline condition and the amount of arsenic leached in acidic condition was much higher than that leached in alkaline condition. In fact, pHdependent leaching behavior of arsenic from ZnPb mine tailing was amphoteric. Actually pHdependent leaching behavior of arsenic from ZnPb mine tailings was amphoteric. In sample S1, the highest amount of arsenic was released from particles with the size of 500600 µm, while in the sample S2 particles with the size of 150250µm released the highest amount of arsenic.Conclusion: By considering the results of leaching protocols, and arsenic fractionation and also with regards to factors affecting the concentration of arsenic in leaching water, reducing the pore water and contact time, and controlling the pH and preventing the spreading of tailings in the environment are the most important factors in preventing and managing the spread of pollution in the environment.