ارزیابی شاخص‌های تنش خشکی در کم آبیاری سطحی ارقام جدید کنجد

سابقه و هدف: تنش‌های محیطی یک مانع بزرگ برای تامین غذای جهانی هستند. زمین‌های زراعی فاقد تنش نسبتاً کمی وجود دارند که در آن‌ها گیاهان زراعی به عملکردهای پتانسیل خود می‌رسند. برای مثال حدود 45 درصد از اراضی کشاورزی جهان که 38 درصد از جمعیت جهان در آن جای گرفته‌اند، با خشکی موقت یا دائم مواجه هستند. کنجد با نام علمیsesamum indicum l. به‌دلیل تحمل به خشکی و گرما، اهمیت بسیاری در توسعه کشاورزی مناطق خشک و نیمه خشک بهعنوان کشت تابستانه دارد (aien, 2013). در یک تحقیق، رقم کنجد داراب 14 بر اساس شاخص‌های mp، tol، ssi، harm و sti به‌عنوان رقم برتر در شرایط عادی و تنش رطوبتی معرفی شد (amani et al., 2012). به دلیل محتوای بالای روغن (55-42 درصد) و کیفیت مناسب آن (میزان کم کلسترول و وجود برخی آنتی اکسیدان‌ها) نقش مهمی در سلامت انسان دارد و از طرف دیگر گیاهی متحمل به تنش کم‌آبی و خشکی است (.(afshari et al., 2014 لذا هدف از اجرای این تحقیق بررسی تاثیر تنش خشکی از طریق اعمال دورهای مختلف آبیاری سطحی و شناسایی رقم برتر بر اساس شاخص‌های تنش بود.مواد و روش‌ها: مطالعه و ارزیابی شاخص‌های تنش خشکی در روش آبیاری سطحی بر عملکرد دانه و اجزای آن، عملکرد روغن دانه، درصد روغن دانه و کارآیی مصرف آب دانه آزمایشی در سال 1393 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی بهبهان اجرا گردید. آزمایش به صورت کرت‌های یک‌بار خرد شده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با 3 تکرار اجرا شد. آبیاری در 2 سطح (آبیاری به‌ترتیب پس از 100 و 200 میلی‌متر تبخیر از تشت کلاس a) به‌ عنوان فاکتور اصلی و رقم (محلی بهبهان، sg37-92138، sg51-92138، sg53-92138 و sg55-92138) در 5 سطح به ‌عنوان فاکتور فرعی مورد ارزیابی قرار گرفتند.یافته‌ها: مقایسه میانگین کارایی مصرف آب در اثرات متقابل آبیاری و رقم نشان داد که تیمار 100 میلی‌متر تبخیر از تشت کلاس a و رقم v5 (sg5592138) با کارایی مصرف آبی معادل 0.272 کیلوگرم بر مترمکعب دانه کنجد، تیمار برتر بود. میانگین آب مصرفی در یک سال انجام آزمایش در تیمارهای 100 و 200 میلی‌متر تبخیر از تشت کلاس a به‌ترتیب معادل 547.5 و 438.6 میلی‌متر بود. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بیش‌ترین میزان همبستگی وزن هزار دانه بعد از تعداد دانه در کپسول با عملکرد دانه به میزان 0.9616=r می‌باشد که بیانگر نقش موثر افزایش وزن هزار دانه در بالارفتن عملکرد دانه می‌باشد. بیش‌ترین میزان شاخص‌های sti، mp، gmp، hm و yi به ترتیب به با مقادیر 1.538، 1037.1، 1024.7، 1012.5 و 1.548 در رقم v5 (sg55-92138) محاسبه شد. بیش‌تر شدن شاخص‌های فوق در رقم v5 (sg55-92138) نسبت به دیگر ارقام موجب گردید تا این رقم از نظر تنش خشکی به عنوان تیمار برتر معرفی شود. روند کاهشی عملکرد کنجد که با اعمال تنش کم آبی اتفاق افتاده است قطعاً موجب کاهش شاخص‌های ssi، mp و tol شده و برعکس کاهش عملکرد کنجد موجب تغییرات صعودی در شاخص‌های sti، gmp، hm، yi و ysi گردیده است.نتیجه‌گیری: مقایسه میانگین اثرات متقابل آبیاری و رقم از نظر کارایی مصرف آب نشان داد کاهش مصرف آب در تیمار تنش موجب کاهش عملکرد آب در این تیمارها نسبت به تیمار فاقد تنش شده است. اثر کاهش مصرف آب حتی در تیمارهای تنش به حدی بوده که نتوانسته کاهش عملکرد به وقوع پیوسته در ازای کاهش مصرف آب را پوشش دهد و کماکان تیمار 100 میلیمتر تبخیر از تشت کلاس a علی‌رغم مصرف بیش‌تر آب نسبت به تیمار 200 میلی‌متر تبخیر از تشت کلاس a به دلیل افزایش عملکرد بوجود آمده، بیش‌ترین کارایی مصرف آب را در بین تیمارها به خود اختصاص داد.وجود همبستگی مثبت و معنی دار بین تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه در کپسول ( 9458 / 0 = r ) نشان داد که با افزایش تعداد کپسول در بوته و تعداد دانه در کپسول درنهایت عملکرد دانه افزایش یافت.

Evaluation of drought stress indices in surface deficit irrigation of new sesame cultivars

Background and Objectives: Environmental stresses are a major obstacle to world food supply. There is relatively little stressfree arable land where crops reach their potential yields. For example, about 45 percent of the world’s agricultural lands, with 38 percent of the world’s population, are experiencing temporary or permanent drought (Bot et al., 2000). Sesamum indicum L., due to its tolerance to drought and heat, is very important in the development of arid and semiarid regions as summer crop (Aien, 2013). In one study, sesame cultivar Darab 14 based on MP, TOL, SSI, HARM and STI indices was introduced as superior cultivar under normal conditions and moisture stress (Amani et al., 2012). Due to the importance of sesame as one of the most important edible oil products supplier in Iran, deficit irrigation can be adapted to water shortage during drought. Due to its high content of sesame oil (4252%) and its good quality (low cholesterol and some antioxidants), it plays an important role in human health and on the other hand, it is tolerant and drought tolerant (Afshari et al., 2014). The purpose of this study was to investigate the effect of drought stress by applying different levels of surface irrigation and identifying superior cultivar based on stress indices.Materials and Methods: Study and evaluation of drought stress indices in surface irrigation on sesame seed yield and its components, seed oil yield, seed oil percentage and water use efficiency of experimental seed were conducted at Behbahan Agricultural Research Station in 2014. The experiment was conducted as split plot in a randomized complete block design with 3 replications. Irrigation at two levels (irrigation after 100 and 200 mm evaporation from Class A pan, respectively) was evaluated as main factor and cultivar at 5 levels (local of Behbahan, SG3792138, SG5192138, SG5392138 and SG5592138) as subfactor.Results: Comparison of mean water use efficiency in irrigation and cultivar interactions showed that 100 mm evaporation from Class A pan and V5 (SG5592138) evaporation with water use efficiency of 0.272 kg/m3 sesame seed was superior. The mean water consumption in one year of experiment in 100 and 200 mm evaporation from Class A pan was 547.5 and 438.6 mm, respectively. The results of Pearson correlation coefficient showed the highest correlation of 1000 kernel weight after number of kernels per capsule with grain yield was r = 0.9616 which indicates the effective role of 1000 kernel weight gain in enhancing grain yield. The highest values of STI, MP, GMP, HM and YI were calculated with V5 (SG5592138) with values of 1.538, 1037.1, 1024.7, 1011.5 and 1.548, respectively. Increasing of the above indices in cultivar V5 (SG5592138) compared to other cultivars caused it to be introduced as superior treatment for drought stress. The decreasing trend of sesame yield caused by dehydration stress decreased SSI, MP and TOL indices and, on the contrary, decreased sesame yield, and led to bullish changes in STI, GMP, HM, YI and YSI indices.Conclusion: Comparison of mean interaction effects between irrigation and cultivar in terms of water use efficiency showed that water use reduction in stress treatment decreased water yield in these treatments compared to nonstress treatment. The effect of reducing water use was even to the extent that it failed to cover the continuous decrease in yield in return for water consumption and continued to treat 100 mm evaporation of Class A pan despite more water consumption than the 200 mm evaporation treatment of Class A pan. The highest water use efficiency among treatments was due to increased yield.