نقش فاکتور قیمت در مدیریت آب حوضه آبریز گرگان رود- قره سو

سابقه و هدف: محدودیت آب از مهمترین عوامل بازدارنده‌ی تولید محصولات کشاورزی به‌شمار می‌رود و انجام پژوهش در راستای مدیریت پایدار منابع آب و انتخاب یک راهبرد مناسب برای استفاده از این نهاده امری ضروری است. یکی از کارآمدترین ابزارهای مدیریت تقاضا که به تنظیم الگوی مصرف آب در بخش کشاورزی منجر می‌شود، اصلاح نظام قیمت‌گذاری مبتنی بر ارزش اقتصادی آب است. ویژگی‌های هر منطقه از لحاظ میزان آب قابل دسترس، نوع منابع آبی، نوع فعالیت‌ها و محصولات کشت‌شده موجب می‌شود که واکنش کشاورزان نیز در قبال تغییرات قیمتی در مناطق مختلف یکسان نباشد. در این مطالعه جهت مدیریت بهینه‌ی منابع آب حوضه‌ی آبریز مشترک گرگانرود قره‌سو به برآورد تابع تقاضای کلی آب آبیاری این حوضه پرداخته می‌شود. مدیریت حوضه‌های مشترک به‌علت وجود ذی‌نفعان متعدد با اهداف و مطلوبیت‌های مختلف، یکی از مهم‌ترین چالش‌های مدیریت منابع آبی است که به دلیل بُعد گسترده‌ی آن کمتر مورد توجه قرار گرفته است.مواد و روش‌ها: بدین منظور با استفاده از داده‌های سری زمانی (13941378) و کاربرد روش بررسی عملکرد بنگاه‌های مشغول در فعالیت‌های کشاورزی، ابتدا مدل خطی تابع تقاضای آب آبیاری برای هریک از استان‌های ذینفع (گلستان، سمنان و خراسان شمالی) در قالب کردارهای معمول برآورد می‌گردد. سپس، با لحاظ‌نمودن مقادیر واقعی سایر عوامل تاثیرگذار بر تقاضا (به‌غیر از فاکتور قیمت) در مدل، تابع تقاضای کوتاه‌مدت آب برای هریک از استان‌ها استخراج و در پایان، از طریق جمع افقی توابع استخراج شده، تابع تقاضای تجمیعی آب کل حوضه‌ی مورد مطالعه تخمین زده می‌شود.یافته‌ها: نتایج برآورد تابع تقاضای آب کشاورزی هریک از استان‌ها نشان می‌دهد که بین قیمت آب کشاورزی و مقدار مصرف آن رابطه‌ی منفی ومعنی‌دار وجود دارد؛ به‌طوری‌که اگر قیمت آب در هر استان یک درصد افزایش یابد، مقدار تقاضای آب از سوی زارعین به‌طور میانگین در استان گلستان 0.17 درصد، در استان سمنان 0.33 درصد و در استان خراسان شمالی نیز 0.26 درصد کاهش می‌یابد. به‌طور مشابه، نتایج تابع تقاضای تجمیعی آب حوضه نیز موید رابطه معکوس بین قیمت آب و مقدار تقاضای آن در بخش کشاورزی است؛ به طوری‌که اگر قیمت آب حوضه‌ی گرگانرود‌قره‌سو یک درصد افزایش یابد، مقدار تقاضای آب توسط استان‌های ذی‌نفع به‌طور میانگین 0.49 درصد کاهش می‌یابد.نتیجه‌گیری: به‌منظور بررسی واکنش زارعین منطقه به تغییر قیمت آب آبیاری، کشش قیمتی تقاضا محاسبه شد. با توجه به اینکه کشش محاسبه‌شده کوچکتر از یک است ؛ بنابراین سیاست‌های قیمتی نمی‌توانند به‌تنهایی عامل مهمی در کنترل مصرف نابهینه این منبع باارزش باشد. در این میان برگزاری کلاس‌های ترویجی در راستای فرهنگ‌سازی و افزایش آگاهی کشاورزان در خصوص اینکه آب نهاده‌ای ارزشمند و کالایی اقتصادی است، می‌تواند در جهت تغییر الگوی کشت، انطباق روش آبیاری با شرایط آب، خاک و نیاز واقعی گیاه و بهبود بازده آبیاری موثر واقع شود.

The Role of Economic Instruments in Managing the Water of the Gorganrud-Gharesu Basin

Background and Objectives: Water limitation is one of the most preventing factor of Agricultural production, so it is essential to research on sustainable management of water resources and choosing an optimal strategy for the best use of this input. One of the most effective demand management tools that regulates water consumption patterns in the agricultural sector is the reform of the pricing system based on the economic value of water. The characteristics of each region in terms of availability of water, type of water resources, types of activities and cultivated products make that the farmers’ reaction to price changes in the different regions not be the same. In this study, in order to the optimal management of water resources in GorganrudGharesu basin, we estimate the total demand function of irrigation water for this transboundary Basin. The management of a transboundary Basin due to the existing of multiple stakeholders with different objectives and utilities, is one of the most important challenges of water resources management which has received little attention due to its wide dimension. Materials and Methods: To this end, by applying the time series data (19992015) and the application of the evaluating the performance of active firms in agricultural sector method, first, the linear model of irrigation water demand function for each of the beneficiary provinces (Golestan, Semnan and Northern Khorasan) are estimated in the form of routine actions. Then, by considering the actual values of other factors affecting demand (other than the price factor) in the model, the shortterm water demand function for each province is extracted; and finally, through the horizontal summation of the extracted functions, the aggregate demand function of the total water of the basin is estimated.Results: The results of the estimation of agricultural water demand function of each province indicate that there is a negative and significant relationship between agricultural water price and its consumption, so if the price of water in each province increases by 1%, the amount of water demand in Golestan, Semnan and Northern Khorasan provinces is decreased by 0.17%, 0.33% and 0.26%, respectively. Similarly, the results of aggregate water demand function also confirm the inverse relationship between water price and the amount of water demand in the agricultural sector; so if the price of water in the region increases by one percent, the water demand of the beneficiary provinces is reduced by 0.49% on average.Conclusion: In order to investigating the reaction of farmers in the area to changes the price of irrigation water, the price elasticity of demand was calculated. Given that the calculated elasticity is smaller than one, so pricing policies cannot alone be an important factor in controlling the excessive use of this valuable resource. In this way, holding promotional classes in order to raise awareness of the farmers about the fact that water is valuable and economic commodities can be effective in changing the cropping pattern, adapting the irrigation method to the Conditions of water, soil and plant’s actual requirements and improving irrigation efficiency.