تاثیر تراکم و ردیف‌ کشت گندم دیم بر عامل پوشش گیاهی معادله جهانی هدررفت خاک در منطقه نیمه-خشک در استان زنجان

سابقه و هدف: یکی از نگرانی‌های اصلی در استفاده از معادله جهانی هدررفت خاک (usle) در بسیاری از مناطق از جمله در مناطق تحت فرسایش شدید، عدم اطمینان در مورد عامل پوشش گیاهی (c) برای محصولات مختلف کشاورزی است. با وجود آن که در برخی کشورها از جمله آمریکا، اطلاعات زیادی در مورد عامل پوشش گیاهی در دسترس می‌باشد، اما این مناطق تفاوت‌های بسیار زیاد اقلیمی و پدولوژیکی با مناطق دیگر به ویژه مناطق نیمه‌خشک دارند. گندم دیم از مهمترین محصولات کشاورزی در این مناطق است که با تراکم و فاصله ردیف‌های مختلف در کشتزارهای شیب‌دار کاشته می‌شود. هیچ اطلاعاتی در مورد تاثیر تراکم بذر و فاصله ردیف کشت بر عامل پوشش گیاهی در گندم دیم منطقه نیمه‌خشک وجود ندارد.مواد و روش‌ها: آزمایش مزرعه‌ای با دو تراکم بذر گندم (90 و 120 کیلوگرم در هکتار) و دو فاصله ردیف (20 و 25 سانتی‌متر) در کرت‌های آزمایشی همراه با کرت‌های شاهد (بدون کشت بذر) انجام گرفت. آزمایش با طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سه تکرار در شیب 10 درصد زمین طی 1394تا 1395 اجرا شد. بذر گندم توسط ردیف‌کار 9 و 11 ردیفی برای ایجاد فاصله 25 و 20 سانتی‌متر بین ردیف‌ها کشت شد. 18 کرت با ابعاد 5 متر طول در 1.5 متر عرض در مزرعه برای اندازه‌گیری هدررفت خاک از بارش‌های طبیعی در طی مهر1394 تا تیر 1395 احداث شد. عامل پوشش گیاهی (c) برای هر کرت کاشته شده از مقدار هدررفت خاک از آن کرت به مقدار هدررفت خاک از کرت شاهد با فاصله ردیف یکسان (بدون کشت بذر) تعیین شد. برای تحلیل آماری وجود تفاوت معنی‌دار بین دو فاصله ردیف کشت یا بین دو تراکم بذر از نظر عامل پوشش گیاهی، از آزمون t جفتی استفاده شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که عامل پوشش گیاهی (c) در تراکم بذر 90 و 120 کیلوگرم در هکتار به ترتیب 0.42 و 0.43 است. مقدار عامل پوشش گیاهی بین دو تراکم بذر از نظر آماری معنی‌دار نبود. افزایش تراکم بذر در ردیف‌های کشت، رشد بوته‌های گندم را به دلیل افزایش شدت رقابت در گیاهان روی هر ردیف، کاهش داد. مقدار عامل پوشش گیاهی در خطی‌کار 9 ردیفی با فاصله ردیف کشت 25 سانتی‌متری برابر 0.34 بود در حالی که مقدار آن برای خطی‌کار 11 ردیفی 0.51 بود که نشان دهنده افزایش 33 درصدی و معنی‌دار در مقدار عامل پوشش گیاهی بود (p<0.05). در روش کشت 9 ردیفی از یک سو با افزایش سطح مقطع عرضی شیار، تنش برشی جریان و احتمال هدررفت خاک و در نتیجه مقدار عامل پوشش گیاهی کمتر شد و از سوی دیگر، رقابت اندکی بین گیاهان در ردیف‌های کشت وجود داشت. از این رو هدررفت خاک در کرت تحت کشت به مراتب کمتر از کرت بدون پوشش بود. برهمکنش تراکم بذر و فاصله ردیف از نظر تاثیر بر عامل پوشش گیاهی معنی‌دار نبود. کم‌ترین مقدار عامل پوشش گیاهی (c) در کشت با خطی‌کار 9 ردیفی (با فاصله ردیف کشت 25 سانتی‌متر) با تراکم کشت 120 کیلوگرم در هکتار به دست آمد.نتیجه‌گیری: این پژوهش نشان داد که عامل پوشش گیاهی در گندم دیم بین 0.33 تا 0.51 متغیر است. تراکم کشت بذر عامل مهم تعیین کننده مقدار عامل پوشش گیاهی نبود در حالی که فاصله ردیف کشت به‌طور چشمگیری مقدار این عامل را تحت تاثیر قرار داد. مقدار عامل پوشش گیاهی گندم را می‌توان با تغییر فاصله ردیف از 11 ردیفی (با فاصله ردیف کشت 20 سانتی‌متر) به 9 ردیفی (با فاصله ردیف کشت 25 سانتی‌متر) با تراکم بذر 120 کیلوگرم در هکتار به‌طور قابل توجهی کاهش داد.

Effect of seed density and row spacing of rainfed wheat on the USLE C-factor in a semi-arid region, Zanjan province

Background and Objectives: One of the major concerns in the use of the Universal Soil Loss Equation (USLE) in the areas under sever soil erosion rate is the lack of precise data on the cover crop factor (C) for various agricultural crops. Despite in some countries especially the United state, quantitative information are available on the Cfactor, there are substantial difference in climatic and pedological conditions with other areas especially semiarid regions. Rainfed wheat is the major agricultural crops in these areas which would be planted with different density and row spacing in slope farms. There is no information on the effect of seed density and row spacing on the Cfactor in rainfed wheat in semiarid regions. Materials and Methods: A field experiment was conducted whit two seed density (90 and 120 kg per hectare) and two row spacing (20 and 25 cm) along with their control plots (without planting seed). The experiment was performed with the blocky randomized design at three replications in a 10% slope land during 2015 2016. Wheat seeds were sown by drilling set wheat nine and eleven rows for making 25 cm and 20 cm spacing between rows respectively. Eighteen plots with 5 m long and 1.5 width were installed in the farm to measure soil loss under natural rainfalls during from October 2015 to July 2016. The Cfactor for each planted plots was determined using the proportion of soil loss in it plot to the same row spacing plot without wheat cultivation. An independent ttest was used to statistical analysis on the effect of seed density and row spacing on the Cfactor in the rainfed wheat. Results: Results indicated that Cfactor in 90 and 120 Kg per hectare seed density was 0.42 and 0.43, respectively. The C value between the two seed densities wasn’t statistically significant. Increasing seed density in the planting rows decreased wheat growth due to increasing repetition rate among plants. The Cfactor in 9row seeding with 25 cm row spacing was 0.34, while its value in 11row seeding was 0.51, showing 33 percentage significant increase in the C value (p <0.05). Decreasing of soil loss as well as the Cfactor in 9row spacing plots was associated with increasing furrow cross section area on one hand, and a little plant repetition occurred between the rows, on the other hand. Thus, soil loss in the cultivated plots was less than the contour plots. Significant difference wasn’t found for interaction between seed density and row spacing. The lowest value of the vegetation cover factor (C) was observed in 9row seeding (25cm row spacing) with 120 kg per hectare. Conclusion: The study indicated that the Cfactor in rainfed wheat varies between 0.33 and 0.51. Seed density was not the major factor controlling the Cfactor in rainfed wheat, while the row spacing significantly affected on the Cfactor in the rainfed lands in the area. The Cfactor of wheat can be considerably declined by changing row spacing from 11row (20cm row spacing) to 9row (20cm row spacing) with 120 kg per hectare seed density in rainfed lands.