بررسی تغییرات ریخت‌شناسی رودخانه بازفت در بازه سی ساله (95-1365) با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای لندست

سابقه و هدف: بررسی تغییرات رفتار رودخانه‌ها، اهمیت ویژه‌ای در حفاظت سازه‌های آبی و تعیین حریم بستر رودخانه و همچنین کاهش خسارت‌های احتمالی دارد. سدها از جمله سازه‌هایی هستند که بیشترین تاثیر را بر مورفولوژی رودخانه دارند. از این‌رو، بررسی وضعیت ریخت‌شناسی رودخانه‌ها منتهی به سدهای بزرگ در برنامه‌ریزی و سهولت تصمیم‌گیری ‌های راهبردی در مورد احداث سازه‌های مهندسی در طول رودخانه بسیار حائز اهمیت است. در سالهای اخیر با توجه به خصوصیات منحصر به فرد تکنیک سنجش از دور و تصاویر ماهوارهای، مطالعات بسیاری در زمینه بررسی تغییرات ریختشناسی رودخانه ها انجام شده است. در پژوهش حاضر، تحقیق با استفاده از 26 تصویر ماهواره‌ای لندست به بررسی تغییرات ریخت‌شناسی رودخانه بازفت بین سال‌های 1365 الی 1395 پرداخته شده است.مواد و روش‌ها: به منظور ارزیابی ریخت‌شناسی رودخانه بازفت پارامترهای ریخت‌شناسی نظیر جابه‌جایی مرز رودخانه، تغییرات مساحت ناشی از فرسایش و رسوب‌گذاری سواحل در دوره‌های بلندمدت و کوتاه‌مدت مورد بررسی قرار گرفت. لازم به ذکر است که دوره‌های بلندمدت 10 ساله و دوره‌های کوتاه‌مدت 1 ساله در نظر گرفته شد. برای تعیین مقادیر ریختشناسی از 26 فریم تصاویر ماهواره‌ای لندست در محیط نرم‌افزارهای envi و gis استفاده گردید. در این تحقیق اختلاف مجرای اصلی رودخانه در ساحل چپ و راست بر روی مقطع عرضی در دو سال مختلف به عنوان جابه‌جایی مجرای اصلی در آن بازه‌ی زمانی منظور شد. مقادیر منفی و مثبت به ترتیب رسوب‌گذاری (زمین‌زایی) و فرسایش (از بین رفتن زمین) در نظر گرفته شدند. یافته‌ها: نتایج نشان داد بیشترین تغییرات در بازه 62 تا 84 کیلومتری رودخانه بازفت رخ می‌دهد که دلیل آن وجود پیچان‌ها در نزدیکی ایستگاه هیدرومتری مورز و زیر شاخه‌های جانبی متعدد در این دو بازه است. بررسی مساحت فرسایش و رسوب‌گذاری در دوره‌های بلندمدت نشان داد در سال‌های 731364، 841373 و 94 1384 رودخانه با رسوب‌گذاری سواحل همراه بوده است. برای دوره 30 ساله 941364 متوسط رسوب‌گذاری و فرسایش رودخانه به ترتیب حدود 43/69 و 34/42 هکتار برآورد می‌شود که در این شرایط 09/27 هکتار زمین ناشی از رسوب‌گذاری ایجاد شده است. در دوره کوتاه‌مدت نتایج نشان می‌دهد تفاوت زیادی بین متوسط رسوب‌گذاری و فرسایش ساحل چپ وجود ندارد و در این ساحل مساحت رسوب‌گذاری حدود 2 درصد بیشتر از فرسایش می‌باشد، این در حالیست که در ساحل راست رسوب‌گذاری حدود 8 درصد از فرسایش بیشتر بوده که این اختلاف در سطح 95%معنی‌دار است. نتیجه گیری: بررسی تغییرات ریخت‌شناسی رودخانه بازفت با استفاده از بررسی تصاویر ماهواره‌ای در یک بازه سی ساله نشان داد که بیشترین تغییرات در بازه 62 تا 84 کیلومتری رودخانه می باشد که با ساماندهی رودخانه و حفاظت سواحل در این محدوده می‌توان میزان فرسایش سواحل را کاهش داد. بیشترین مساحت رسوب‌گذاری در نزدیکی ایستگاه هیدرومتری مورز و در مجاورت جاده خوزستانچهارمحال و بختیاری می‌باشد پس می‌توان این منطقه را محل مناسبی به منظور برداشت شن و ماسه پیشنهاد داد. به طور کلی ساحل چپ بیشتر دچار فرسایش است در صورتی که در ساحل راست میزان رسوب‌گذاری از فرسایش بیشتر است.

Investigation of Morphological change at Bazoft River Banks in the recently thirty years (1985-2015) using Landsat satellite images

Background and objectives: The study of changes in the behavior of rivers is of particular importance in the protection of aquifers and the determination of the boundaries of the river bed, as well as the reduction of possible damages. Dams are among the structures that have the greatest impact on river morphology. Therefore, it is very important to study the morphology of rivers leading to large dams in planning and ease of strategic decision making on the construction of engineering structures along the river. In recent years, due to the unique characteristics of remote sensing and satellite images, many studies have been done to investigate the morphological changes of rivers. In this research, the study uses 26 Landsat satellite images to investigate the morphological changes of the Bazoft River in a long time period between 1985 and 2015.Materials and Methods: In order to evaluate the morphology of a river, determination of the morphological parameters such as river boundary displacement, changes in the area caused by erosion and accretion of the banks in the long and short periods is essential. It should be noted that the short and long term periods were 1 and 10 years, respectively. To determine the required satellite image data, 26 frames of Landsat satellite images were selected and analyzed using ENVI and GIS softwares. Finally, the map of the studied river boundary was prepared and difference between the main channel of the river on the left and right bank on the cross section in two different years was considered as the main channel movement in that time interval. The negative and positive values of the main channel movement show accretion(land development) and erosion (land degradation), respectively.Results: The results showed that the most changes occurred in the 62 to 84 km range of Bazoft River, which is due to the presence(existence) of riffles near the Mavarz hydrometric station and numerous lateral branches in these two intervals. Investigation the area of erosion and accretion in longterm periods showed that in the years 19851994, 19942005 and 20052015, the river was associated with coastal accretion. For the 30year period of 19852015, the average accretion and erosion of the river was estimated to be about 69.43 and 42.34 hectare, respectively. Due to accretion about 27.09 hectare of new land has been created in the studied period time. In the short run, the results showed that there is no significant difference between the mean accretion and erosion of the left bank, and on this bank the accretion area is about 2% more than erosion, whereas on the right bank of accretion, there were about 8 % of the erosion that this difference is meaningful at 95 %.Conclusion: Investigation of the morphological changes of Bazoft River using satellite images in a thirtyyear period showed that the most changes are in the range of 62 to 84 kilometers of the river, which it can be considered for the river management planing such as river protecting. The most accretion area was observed near the Mavarz hydrometric station and adjacent to KhuzestanChahar Mahal and Bakhtiari road so it can be proposed as a suitable place for sand and gravel harvesting as a nonstructural method for river protection. Generally, the left bank was more prone to erosion, while the amount of accretion in the right bank is greater than the erosion.