ارزیابی خشکسالی بر اساس پایداری طولانی مدت روند بارش و دما در حوضه دره رود اردبیل

سابقه و هدف: ازجمله مخاطرات طبیعی مهم که با توجه به آسیب‌های گسترده، بر تعداد قابل‌توجه از انسان‌ها تاثیر می‌گذارد، خشکسالی است. همچنین خشکسالی، پدیده‌ای است که مستقیماً به مساله کمبود آب مربوط می‌شود و به دلیل برگشت‌پذیر بودن می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی انسان و محیط‌زیست را تحت تاثیر قرار دهد. خشکسالی تقریباً تمامی عوامل تعیین‌کننده چرخه هیدرولوژیکی از آغاز بارش و سپس جریان آب سطحی و درنهایت ذخیره‌سازی در آب‌های زیرزمینی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. بنابراین در پژوهش حاضر با توجه به نتایج روند پایدار بارش و دما در حوضه دره رود اردبیل، شاخص‌ spi به‌عنوان شاخص متکی بر بارش با شاخص rdi به‌عنوان شاخص ترکیب‌کننده پارامترهای تبخیر و تعرق بالقوه و بارش، در بازه‌های زمانی مختلف با یکدیگر مقایسه و ارزیابی‌شد.مواد و روش‌ها: در این پژوهش به‌منظور شناسایی دوره‌های خشکسالی و ترسالی، از داده‌های بارندگی ماهانه، کمینه و بیشینه دمای ماهانه هفت ایستگاه سینوپتیک در بازه زمانی 30 ساله (20141985) در حوضه دره‌رود اردبیل واقع در شمال غرب ایران استفاده شد. به‌منظور شناسایی روند در سری زمانی بارش و دما در این پژوهش با استفاده مدل‌های mankendall(mk) و sen’s slope(sen) صورت گرفت و به‌منظور ارزیابی پایداری طولانی‌مدت روند در سری زمانی داده‌ها از منحنی lowess (در سطح معنی‌داری 5٪) استفاده شد. همچنین با استفاده از شاخص خشکی، چهار ایستگاه در منطقه خشک و سه ایستگاه در منطقه نیمه‌خشک واقع شدند. به‌منظور محاسبه شاخص rdi از مقادیر تبخیر و تعرق بالقوه استفاده شد. مقدار pet در شاخص rdi با استفاده از اطلاعات درجه حرارت ماهانه و با روش هارگریوز به دست آمد. در ادامه هر دو شاخص در بازه‌های زمانی 3، 6، 9 و 12 ماهه با یکدیگر مقایسه شدند.یافته‌ها: نتایج روند منکندال نشان داد که در سری زمانی مقادیر بارش، ماه‌های نوامبر و فوریه و در سری زمانی مقادیر دما، ماه‌های اکتبر و دسامبر هیچ روندی در ایستگاه‌های موردمطالعه مشاهده نشد. این در حالی است که در سایر ماه‌ها و حتی مقادیر سالانه و فصلی، همه ایستگاه‌ها حداقل یک مورد روند در سری زمانی بارش و دما را تجربه کرده‌اند. همچنین نتایج منحنی lowess نشان داد که دمای سالانه در همه ایستگاه‌ها از یک سناریو افزایشی پیروی می‌کند. درحالی‌که بارندگی رفتار متفاوتی و اغلب کاهشی دارد. همچنین نتایج نشان داد که شاخص‌های spi و rdi در مقیاس‌های زمانی مختلف و طبقات خشکسالی و ترسالی بسیار مشابه یکدیگر رفتار کرده و مقدار r2 در بسیاری از موارد 90/0 است. شدیدترین خشکسالی مشاهده‌شده در مدل‌های spi و rdi مربوط به ایستگاه‌ اردبیل در سال آبی 2010-2011 و در مقیاس 3 ماهه است که مقادیر آن به ترتیب 3/11 و 3/09 بوده است. همچنین نتایج نشان داد که rdi مقادیر ترسالی شدید و خیلی شدید را بزرگ‌تر از spi نشان می‌دهد. درنهایت هر دو شاخص مشابهت‌های زیادی با یکدیگر دارند اما به دلیل استفاده rdi از pet می‌تواند برای مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران، به‌صورت گسترده‌تر مورداستفاده قرار گیرد.نتیجه‌گیری: به‌منظور مقایسه رویدادهای خشکسالی و ترسالی در حوضه آبریز دره رود اردبیل واقع در شمال غرب ایران از دو شاخص spi و rdi استفاده شد. با توجه به اقلیم خشک و نیمه‌خشک اکثر مناطق ایران، مقدار بارش صفر در برخی از فصول محتمل است؛ بنابراین شاخص‌های متکی بر بارندگی مانند spi ممکن است کارایی کمتری نسبت به شاخص rdi که علاوه بر بارندگی، تبخیر و تعرق بالقوه (pet) را نیز در فرمولاسیون خود لحاظ می‌کند،‌ داشته باشد. با توجه به اهمیت پارامتر pet در بخش کشاورزی و مدیریت منابع آب در ایران، می‌طلبد که شاخص rdi را در دیگر مناطق ایران مانند شمال غرب و مناطق کوهستانی ایران، به‌صورت گسترده بررسی گردد و نتایج آن را با دیگر شاخص‌ها مانند شاخص مهم و پرکاربرد spi مقایسه شود.

Drought assessment based on the long-term stability of temperature and precipitation in Ardabil DareRood basin

Background and objectives: One of the most important natural hazards that is affecting a large number of people, due to extensive damage, is drought. Drought is also a phenomenon directly related to the issue of water scarcity and because of its reversibility, it can affect the various aspects of human life and the environment. The drought affects almost all the determinants of the hydrological cycle from the onset of precipitation and then the surface water flow and eventually storage in groundwater. Therefore, in this research, due to the results of the stable process of precipitation and temperature in the Ardabil DareRood basin, SPI Index which relies on precipitation, with the RDI index which combines the parameters of potential evapotranspiration and precipitation, were compared and evaluated in different time intervals.Materials and methods: In this study, in order to identify drought and wet periods, it was used from monthly precipitation data, Minimum and maximum monthly temperature for seven synoptic stations, for a 30 years (19852014) in the Ardabil DareRood basin in the northwest of Iran. In order to identify the trend in the precipitation and temperature series in this research was used ManKendall (MK) and Sen’s slope (Sen) models. Also, to assess the longterm stability of the trend in the time series was used the LOWESS curve (at a significant level of 5%). Also using Aridity index, four stations in the arid area and three stations in the semiarid region were established. In order to calculate the RDI index, the values of potential evapotranspiration were use. The amount of PET in the RDI index using monthly temperature values, and was obtained by the Hargreaves method. Finally, SPI and RDI indices were compared in 3, 6, 9, and 12month scales.Results: The results of the LOWESS curve showed that the annual temperature at all stations follows an incremental scenario. While the precipitation behaves differently and often is decreasing. The results also showed that SPI and RDI indices are very similar in different time scales, and R2 is in most cases greater than 0.90. The extreme drought the observed in SPI and RDI models is related to the Ardabil station in 20102011 on a 3month scale, whose values were respectively 3/11 and 3/09. Also, the results showed that the RDI index that Extreme and severe wet values it’s larger than SPI. Eventually, both indices are many similarities with each other but because of RDI’s use of PET, It can be used more widely for arid and semiarid regions of IranConclusion: this research, two SPI and RDI indices were used to compare the drought events in the DarehRood Ardabil basin of the northwest of Iran.Due to the dry and semiarid climate of most regions of Iran, It is very probable that the amount of precipitation is zero in some seasons. Therefore precipitationbased indices such as SPI may have less efficiency than RDI index, which, in addition to rainfall, uses potential evapotranspiration (PET) in their formulation. Considering the importance of PET parameter in agriculture and water resources management in Iran, It is necessary to examine the RDI index in other regions of Iran, such as the northwest and mountainous regions of Iran and its results can be compared with other indicators such as the important and highly applicable SPI indicator.