تغییر ویژگی‌های بیولوژیکی یک خاک جنگلی پس از تبدیل به شالیزار و تعیین حساس‌ترین ویژگی به تغییر کاربری اراضی

چکیده سابقه و هدف: بررسی پارامترهای بیولوژیکی کیفیت خاک به‌منظور ارزیابی مدیریت زمین و پایداری سیستم‌های کشاورزی مورد استفاده، بسیار مفید است. برای این منظور ویژگی‌های بیولوژیکی کیفی خاک که به کشت و کار حساس هستند مورد اندازه‌گیری و ارزیابی قرار میگیرند. هدف از مطالعه حاضر بررسی تغییرات بیولوژیک کیفیت خاک جنگلی پس از تبدیل به شالیزار، تعیین حساس‌ترین این پارامترها به آشفتگی یک اکوسیستم و ایجاد حداقل مجموعه داده از این پارامتر‌ها با استفاده از روش تجزیه عامل‌ها بود.مواد و روش‌ها: برای انجام این پژوهش ایستگاه تحقیقاتی صنوبر در استان گیلان انتخاب شد. نمونه‌های خاک از دو کاربری جنگل طبیعی و شالیزار مجاور آن‌ها در 5 عمق (200، 4020، 6040، 8060 و 10080 سانتی‌متر) برداشت گردید. داده‌های این پژوهش به‌صورت یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. فاکتورهای مورد بررسی شامل نوع کاربری اراضی در دو سطح و عمق خاک در پنج سطح بود که در سه تکرار مورد مطالعه قرار گرفت. لذا تعداد تیمارهای آزمایش 10=2×5 عدد که با لحاظ نمودن تعداد تکرارها در مجموع 30 واحد آزمایشی، جامعه آماری آزمایش را تشکیل داد. در نمونه‌ها تنفس میکروبی، درصد معدنی شدن کربن، کربن زیست توده میکروبی، کسر میکروبی و ضریب متابولیکی اندازه‌گیری و شاخص حساسیت برای هر ویژگی محاسبه گردید. مقایسه میانگین پارامترها با آزمون دانکن و تجزیه عاملی به روش تجزیه به مولفه‌های اصلی انجام گرفت.یافته‌ها: نتایج این مطالعه نشان داد با تغییرکاربری اراضی از جنگل بکر به شالیزار به‌طور میانگین در کل خاکرخ نسبت معدنی شدن کربن (28 درصد) و ضریب (کسر) متابولیکی (21 درصد) افزایش یافت. درحالی‌که وزن زیست توده میکروبی (61 درصد)، تنفس میکروبی (39 درصد) و تنفس پایه (49 درصد) کاهش یافت. شاخص حساسیت (si) نشان داد که در بین پارامترهای بیولوژیکی، زیست توده میکروبی در مقایسه با سایر پارامترها به تغییر کاربری اراضی حساس‌تر بود. استفاده از تجزیه و تحلیل مولفه‌های اصلی (pca) در این مطالعه نشان داد که دو عامل تقریباً بیش از 70 درصد واریانس را در مقادیر زیست توده میکروبی و درصد معدنی شدن کربن و بیش از 60 درصد واریانس را در مقادیر معدنی شدن کربن، تنفس پایه و کسر (ضریب) متابولیکی توجیه کرد. این پارامترها بیش‌ترین برآورد اشتراکی بودن را نشان می‌دهند و کسر میکروبی کم‌ترین اهمیت نسبی در بین تخمین مقادیر اشتراک را نشان داد. نتیجه‌گیری: تغییر کاربری از جنگل بکر به اراضی شالیزاری تاثیر نامطلوب روی پارامترهای بیولوژیکی کیفیت خاک داشت. این امر موجب کاهش سلامت خاک و پتانسیل ترسیب کربن در خاک می‌شود. بنابراین ادامه کشت و کار در این اراضی تخریب خاک را تشدید نموده و در صورت توقف کشت و کار زمان بهبود (recovery time) و زمان احیا (resilience time) طولانی‌تر می‌شود.

The changing the biological properties of a forest soil after converting to the paddy field and determining the most sensitive properties to land use change

AbstractBackground and objectives: The evaluation of biologic parameters of soil quality plays an important role in assessing the land management and sustainability of agricultural systems. For this purpose, the biological properties of soil quality, which are sensitive to farming are measured and investigated. The aim of the present study is to evaluate the biological changes forest soil quality after converting to the paddy field and determining the most sensitive properties to disturbance of an ecosystem and the creating a minimum set of data from these parameters using the factor analysis method.Material and methods: The present study was performed in Poplar research station in Gilan Province. The soil sample collection was done in both natural forest and closest paddy field from five different depth (020, 2040, 4060, 6080, and 80100 cm). The data were analyzed as a factorial test in a completely randomized design with three replications. The factors including the type of land use in two levels and soil depth in five levels were studies in three replications. Therefore, the statistic population of the present study was 10 treatments (5 × 2 =10) with three replications (totally 30 test units). In the study, the microbial respiration, the mineralization percentage of carbon, the microbial biomass carbon, microbial fraction, and the metabolic coefficient of the samples were measured and the sensitivity index to each feature was calculated. The data were analyzed using SAS software. Mean comparison of parameters of Duncan’s test and factor analysis using principal component analysis method were performed.Results: The results of the study showed that any land use changes from forest to paddy field led to increasing the mineralization percentage of carbon and the metabolic coefficient by 28 and 21% respectively. However, microbial biomass C (61%), microbial respiration (31%), and basal respiration (49%) were reduced. Sensitivity index (SI) indicated that microbial biomass is more sensitive than other parameters to land use. The use of principal component analysis (PCA) showed that two factors could explain more than 70% of the variance in microbial biomass and carbon mineralization percentage and more than 60% of the variance in the amount of carbon mineralization, basal respiration, and a metabolic fraction (quotient). These parameters represent the maximum communality estimation, and the microbial fraction showed the minimum relative importance among the estimates of the total communality values.Conclusion: The change in land use from forests to the paddy fields had an adverse effect on the biological parameters of soil quality, which led to reducing the soil health and carbon sequestration potential in soil. Therefore, cultivation in these lands exacerbates soil degradation and stopping the process results in longer recovery and resilience time.