مقایسه اثر پوشش لاشه سنگ، منسوجات گیاهی و چمن کاری در کاهش رسوب دهی جوی کناری جاده های جنگلی

سابقه و هدف: جوی کناری که به‌منظور زه‌کشی جریانات سطحی و حفاظت از ساختمان راه ساخته می‌شود در بارندگی‌های شدید، تحت تاثیر سرعت رواناب دچار فرسایش شده و رسوبات را به صورت بارمعلق به رودخانه‌ها و اکوسیستم‌های آبی منتقل می‌کند. لذا استفاده از فنون مقرون‌به‌صرفه، کارآمد و سازگار با محیط‌زیست جهت حفاظت از جوی‌ کناری از ضرورت بالایی برخوردار است. هدف از تحقیق حاضر مقایسه اثر تیمارهای مختلف حفاظتی در کاهش رسوب‌دهی جوی کناری جاده‌های جنگلی و همچنین بررسی اثر شدت جریان بر میزان غلظت رسوب بود. مواد و روش‌ها: نخست قسمتی از جوی کناری جاده‌های سری یک طرح جنگل‌داری دکتربهرام‌نیا در مجموع به طول 50 متر که از نظر شیب طولی ( 5 درصد)، ابعاد (50 × 30 ﺳﺎﻧﺘﯽﻣﺘﺮ) و جنس خاک بستر (بافت، تخلخل و رطوبت) دارای شرایط همگن بود، انتخاب ‌شد. در طول جوی، 5 بازه هر یک به طول 10 متر جهت استقرار تیمارهای مختلف حفاظتی شامل پوشش لاشه‌سنگ‌، چمن کاری با گونه علفی فستوکا، زمین‌پارچه کنفی، پیکه‌کوبی و چپربندی با سرشاخه‌های محلی و همچنین تیمار شاهد یعنی بدون حفاظت مشخص گردید. شبیه‌سازی رواناب با مخزنی به ظرفیت 6000 لیتر و مجهز به موتور پمپ با دو شدت 5 و 10 لیتر در ثانیه انجام شد. نمونه‌برداری رسوب در هر دقیقه از رواناب جاری شده روی تیمارها و از انتهای مسیر انجام شد. نمونه‌ها به آزمایشگاه منتقل شده و در آن‌جا غلظت رسوب بر حسب گرم در لیتر محاسبه گردید. سرعت جریان رواناب در تیمارهای مختلف با دستگاه میکرومولینه الکترومغناطیسی مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. یافته‌ها: میزان غلظت رسوب و سرعت رواناب در تیمارهای زمین‌پارچه کنفی، پوشش لاشه‌سنگ، پوشش علفی فستوکا و پیکهکوبی به‌طور معنی‌داری کمتر از تیمار شاهد بود. تبدیل شدت جریان از 5 لیتر در ثانیه به 10 لیتر در ثانیه باعث تغییر معنی‌دار در غلظت رسوب (بجز تیمار شاهد و پوشش لاشه‌سنگ) و سرعت رواناب (بجز تیمار شاهد و زمین‌پارچه کنفی) نشد. تیمار شاهد و تیمار پوشش لاشه‌سنگ به‌طور معنی‌داری میزان رسوب‌دهی بیشتری در شدت جریان 10 لیتر در ثانیه داشتند. در تیمار شاهد و زمین‌پارچه کنفی سرعت رواناب در شدت جریان 10 لیتر در ثانیه به‌طور معنی‌داری بیشتر از شدت جریان 5 لیتر در ثانیه بود. نتیجه‌گیری: در شدت جریان کمتر از 5 لیتر در ثانیه تیمارهای پیکه‌کوبی و چپربندی، پوشش لاشه‌سنگ، پوشش علفی فستوکا و زمین‌پارچه کنفی و در شدت جریان بیشتر از 5 لیتر در ثانیه تیمارهای زمین‌پارچه کنفی و پیکه‌کوبی و چپربندی با سرشاخه های محلی به‌دلیل عملکرد بهتر در کاهش رسوب‌دهی و سرعت رواناب می‌توانند جهت تثبیت بستر جوی کناری جاده‌های جنگلی با ابعاد ﺎد 50 × 30 سانتی متر، شیب 5 درصد، بافت خاک رسی با تخلخل حدود 57 درصد مورد استفاده قرار گیرند.