بررسی و رتبه بندی عوامل پیشران اجتماعی بیابان زائی دشت سیستان

ﺳﺎﺑﻘﻪ و ﻫﺪف: ﻣﻔﻬﻮم ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ ﺑﻪ از دﺳﺖ دادن ﺧﺪﻣﺎت زﯾﺴﺖ ﺑﻮم ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﻣﺪاﺧﻼت اﻧﺴﺎﻧﯽ و ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات اﻗﻠﯿﻤﯽ در زﯾﺴﺖﺑﻮمﻫﺎی ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﮏ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ. ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺸﺮان و ﺷﺮاﯾﻂ ﺟﻐﺮاﻓﯿﺎﯾﯽ، ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻗﻬﻘﺮاﺋﯽ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﭘﺎﯾﺪار در اﮐﻮﺳﯿﺴﺘﻢ ﮔﺮدد. ﻣﻬﺎر اﯾﻦ ﭘﺪﯾﺪه ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻞ ﭘﯿﺸﺮاﻧﯽ آن اﺳﺖ. ﭘﯿﺸﺮان ﻫﺎی ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺑﯿﻮﻓﯿﺰﯾﮑﯽ، اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، اﻗﺘﺼﺎدی، ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ ﮔﺮوه ﺑﻨﺪی ﮐﺮد. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﺷﻔﺘﮕﯽ ﻫﺎی ﻧﺎﺷﯽ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی اﻧﺴﺎن ﮐﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ داﻧﺶ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز وﺿﻌﯿﺖ ﻓﻌﻠﯽ ﺗﺨﺮﯾﺐ زﻣﯿﻦ و ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﯿﺸﺮان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ.ﻣﻮاد و روش ﻫﺎ: ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از ﻃﺮﯾﻖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺮﺗﺒﻂ، ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪ و ﮔﺮوه ﺗﺨﺼﺼﯽ از ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻃﯽ دو ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﯿﺮی روش دﻟﻔﯽ ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﯿﺸﺮان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪه ﺳﭙﺲ ﻋﻮاﻣﻞ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪ در 6 ﻣﻌﯿﺎر ﮔﺮوهﺑﻨﺪی و در اﻧﺘﻬﺎ ﺑﺎ اﺑﺰار ﭘﺮﺳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﮐﻪ رواﯾﯽ و ﭘﺎﯾﺎﯾﯽ آن ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ اﺳﺎﺗﯿﺪ ﺑﻮده، ﻣﻮرد ﻗﻀﺎوت ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﭘﺎﯾﺎن ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﻫﺎی آﻣﺎری و ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ(ahp) رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪی ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ. ﯾﺎﻓﺘﻪ ﻫﺎ: ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺤﻠﯿﻞ آﻣﺎری ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮم اﻓﺰار spss19 ﻧﺸﺎن داد ﮐﻪ ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی ﭘﯿﺸﺮان اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ- ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ و ﺗﺨﺮﯾﺐ زﻣﯿﻦ ﺑﺎ 20/49، 19/32، 17/36، 16/76، 13/12، 13/008 درﺻﺪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از: ﻓﻘﺪان ﯾﺎ ﺿﻌﻒ ﻧﻬﺎدﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ، ﻋﺎدات ﺗﺎرﯾﺨﯽ و ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ، ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺟﻤﻌﯿﺖ، ﺿﻌﻒ داﻧﺶ و آﻣﻮزش، اﻓﺖ ارزش ﻫﺎی اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﺎﻟﮑﯿﺖ زﻣﯿﻦ. ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از روش ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﯽ (ahp) ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪ ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ 38 ﻋﺎﻣﻞ ﮐﺎﻧﺪﯾﺪ، 18 ﻋﺎﻣﻞ از ﺑﻘﯿﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬارﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ. ﻣﻬﻢ ﺗﺮﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺮ ﺗﺨﺮﯾﺐ زﻣﯿﻦ و ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ: ﻓﻘﺪان ﻧﻈﺎم ﺑﻬﺮه ﺑﺮداری از ﻣﺤﺼﻮﻻت و ﺧﺪﻣﺎت ﺗﺎﻻب ﻫﺎﻣﻮن، ﺷﺨﻢ اراﺿﯽ ﺑﺎﯾﺮ، ﮐﺸﺖ و ﮐﺎر ﺳﻨﺘﯽ، ﻋﺪم اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻬﺮه ﺑﺮداران ﺑﻪ داﻧﺶ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﺮﺗﺒﻂ، ﺗﺮﺟﯿﺢ ﮐﺸﺖ زراﻋﯽ ﺑﻪ ﺑﺎﻏﯽ و ﻋﺪم ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮی از داﻧﺶ ﺑﻮﻣﯽ ﻫﻤﺰﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎ ﻃﺒﯿﻌﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدﯾﺪ. ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮی: ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﻫﺪف ﺗﻮﻗﻒ ﺑﯿﺎﺑﺎن زاﯾﯽ ﯾﺎ ﻣﻌﮑﻮس ﮐﺮدن آن ﺑﺎﺷﺪ، ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ﻧﮕﺮی، ﺗﻼش ﺑﯿﺶ ﺗﺮ ﺑﺮای ﻧﺰدﯾﮏ ﮐﺮدن دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ و ﻫﻤﮑﺎری ﻫﻤﻪ دﺳﺖ اﻧﺪرﮐﺎران از ﺟﻤﻠﻪ ذﯾﻨﻔﻌﺎن و ﺑﻪ وﯾﮋه ﺑﻬﺮه ﺑﺮداران از اراﺿﯽ اﺳﺖ. ﺗﺒﺎدل داﻧﺶ، اﻋﺘﻤﺎدﺳﺎزی، ﻫﻤﮑﺎری در اﺟﺮای ﭘﺮوژه ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮای دوﻟﺖ و ﻣﺮدم ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ اﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﯽ در ﻣﻨﺎﻃﻘﯽ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﺳﯿﺴﺘﺎن ﻗﺒﻞ از ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ دﻻﯾﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺨﺮﯾﺐ اراﺿﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد.