مکان یابی نواحی مستعد اجرای سامانه های نوین آبیاری (موضعی–بارانی–کم فشار) با تحلیل سلسله مراتبی (ahp) در gis (مطالعه موردی شهرستان اسفراین- خراسان شمالی).

سابقه و هدف: اجرای روش‌های مختلف آبیاری در نواحی متفاوت، متاثر از عواملی مانند شرایط اقلیمی، کیفیت آب، وضعیت توپوگرافی، مشخصات خاک، نوع محصول و عوامل اقتصادی اجتماعی است، وجود برخی محدودیت‌ها‌ در هر یک از عوامل فوق در منطقه مورد مطالعه منجر به تغییر سامانه آبیاری پیشنهادی می‌گردد. مسائل و موضوعات مربوط به انتخاب روش آبیاری پیشنهاد شده با شاخص‌های کمی و کیفی مورد بررسی قرار می‌گیرد، امکان استفاده از این‌دو به طور همزمان در روش پردازش تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی، آن را به یک ابزار قدرتمند برای تحلیل مسائل در این بخش تبدیل نموده است. با توجه به مطالب فوق و قدرت فرآیند تحلیل سلسله مراتبی در رابطه با تصمیم‌گیری برای انتخاب روش آبیاری مناسب برای منطقه و قوی‌تر شدن آن در تلفیق با سامانه‌ی اطلاعات جغرافیایی و بکارگیری کمتر این دو با یکدیگر در مطالعات انجام شده در سنوات گذشته در مناطق مختلف کشور و همچنین خراسان شمالی و به‌خصوص شهرستان اسفراین، نسبت به مطالعه آن اقدام شد. مواد و روش‌ها: این پژوهش در شهرستان اسفراین، از توابع استان خراسان شمالی و بین مدارهای 57 درجه و 30 دقیقه طول شرقی و 37 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی و مساحت کل 5192 کیلومترمربع است انجام شده است. در این تحقیق روشی برای امتیازدهی به عوامل تاثیرگذار در انتخاب سامانه‌های آبیاری نوین، بسط و ارائه‌شده است. در این روش میزان تاثیر عوامل مختلف با استفاده از ارقام صحیح (3+) تا (3) در هفت درجه امتیازگذاری می‌شوند. به‌منظور تاثیر بیشتر عوامل مهم‌تر و یا جلوگیری از اثرگذاری یکسان عوامل با درجه اهمیت متفاوت، ضریبی به‌عنوان وزن هر عامل، لحاظ گردیده است. این ضریب بر اساس شرایط پروژه با استفاده از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی تعیین می‌شود. با تلفیق فرایند تحلیل سلسله مراتبی و سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis)، این وزن در لایه‌های اطلاعاتی واردشده ضرب شده است. امتیاز نهایی، از جمع جبری امتیازات به‌دست‌آمده هر عامل برای هر منطقه به دست می‌آید. این امتیاز درواقع پتانسیل استفاده از هر یک از سامانه‌های آبیاری نوین است. داده‌های مربوط به این تحقیق، از بانک اطلاعاتی آبیاری تحت‌فشار مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان اسفراین تهیه گردیده است. یافته‌ها: در تحقیق حاضر مکان‌یابی روش‌های آبیاری نوین برای 77075 هکتار از اراضی مستعد کشت آبی (زراعت و باغ‌ها) شهرستان اسفراین انجام شد و نتایج به‌صورت نقشه‌هایی که در آن امتیازات هر منطقه از محدوده طرح برای هر یک از سامانه‌های آبیاری نوین نشان داده‌شده است، ارائه شد. نتایج این تحقیق نشان داد که: از مجموع 77075 هکتار از اراضی که به‌عنوان محدوده مطالعاتی محسوب می‌گردد، مساحت 58835 هکتار معادل 76.5 درصد محدوده مناسب برای سامانه آبیاری کم‌فشار، 17105 هکتار معادل 22 درصد محدوده مناسب برای سیستم آبیاری موضعی و1135 هکتار معادل 1.5 درصد محدوده مناسب برای سیستم آبیاری بارانی است. نتیجه‌گیری: سیستم آبیاری کم‌فشار در اکثریت منطقه به‌جز نواحی شمالی به دلیل وضعیت توپوگرافی نامناسب، بالاترین امتیاز را کسب کرده است؛ بنابراین، روش آبیاری کم‌فشار جهت بالا بردن راندمان آبیاری در اکثریت محدوده پیشنهاد می‌گردد و در سایر مناطق (شمالی)، سیستم آبیاری موضعی به‌عنوان بهترین سامانه‌ آبیاری نوین انتخاب‌شده است.