اثر تخریب جنگل در موقعیت های مختلف شیب بر روی کیفیت و تحول خاک در غرب استان کردستان

سابقه و هدف: کیفیت خاک یکی از مهم‌ترین عوامل در ارزیابی مدیریت خاک می‌باشد لذا شناخت همه خصوصیات کیفیت خاک از قبیل فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی ضروری می‌باشد .تخریب جنگل و تغییر کاربری اراضی بر تغییرات ویژگی‌های خاک تاثیر گذاشته و منجر به کاهش کیفیت خاک می‌شود. علاوه بر این، خصوصیات خاک به موقعیت توپوگرافی نیز بستگی دارد. منطقه مریوان در استان کردستان جزو مناطق جنگلی زاگرس می‌باشد که با توجه به افزایش جمعیت در چند دهه اخیر و افزایش نیاز به غذا مورد تهدید قرار گرفته و بخش‌های از آن تحت کشت زراعت رفته است. هدف از این تحقیق بررسی اثر تخریب جنگل و جایگاه شیب بر روی کیفیت و تحول خاک در غرب استان کردستان می‌باشد. مواد و روش: 8 نیمرخ خاک در جایگاه‌های مختلف (شانه‌شیب، پشته‌شیب، پای‌شیب و پنجه‌شیب) دو شیب تپه مجاور هم، تحت کاربری‌های زراعت و جنگل (با شرایط یکسان) حفر و تشریح شدند. علاوه بر این در هر کاربری در هر موقعیت شیب، 3 نمونه خاک از عمق 200 سانتی‌متری برداشت شد. ویژگی‌های بافت خاک، شن ریز، کربن آلی، ظرفیت تبادل کاتیونی، رطوبت ظرفیت مزرعه‌ای، رطوبت نقطه پژمردگی دائم، هدایت الکتریکی، اسیدیته، کربنات کلسیم معادل، ازت کل، فسفر در دسترس، پتاسیم در دسترس، نفوذپذیری، شدت تنفس میکروبی، تخلخل، نسبت جذب سطحی سدیم (sar)، رطوبت قابل استفاده و فرسایش‌پذیری خاک اندازه‌گیری و محاسبه شدند. یافته‌ها: نتایج نشان داد که موقعیت‌های پایین شیب (پنجه‌شیب و پای‌شیب) دارای مقادیر بیشتر رس، کربن آلی، رطوبت قابل دسترس، شن‌ریز، سیلت، ازت کل، فسفر قابل دسترس، پتاسیم قابل دسترس، ظرفیت تبادل کاتیونی، نفوذپذیری و شدت تنفس میکروبی و مقادیر کمتر کربنات کلسیم معادل، هدایت الکتریکی، فرسایش‌پذیری، ph و sar در مقایسه با موقعیت‌های بالای شیب بودند. خاک‌های تشکیل شده در موقعیت‌های پایین شیب دارای عمق و تحول بیشتری در مقایسه با موقعیت‌های بالای شیب بودند. همچنین نتایج نشان داد دو کاربری (جنگل و زراعت) از لحاظ مقدار جرم مخصوص ظاهری، تخلخل، سلیت، رس، کربنات کلسیم معادل، شن ریز، ph، ماده آلی، شدت تنفس میکروبی، نفوذپذیری، نیتروژن کل، فرسایش‌پذیری و رطوبت قابل دسترس دارای اختلاف معنی‌داری بودند و تغییر کاربری اراضی جنگلی به زراعی منجر به تخریب مالی‌سولزها شده است. بنابراین، خصوصیات خاک وابسته به موقعیت شیب و نوع کاربری بوده و این عوامل، ویژگی‌ها و تحول خاک را تحت تاثیر قرار داده‌اند. نتیجه گیری: نتایج نشان داد تخریب جنگل در منطقه مریوان منجر کاهش کیفیت خاک از طریق کاهش معنی‌دار کربن آلی، تنفس میکروبی، ازت کل، ظرفیت تبادل کاتیونی، تخلخل، نفوذپذیری و رطوبت قابل استفاده و افزایش معنی‌دار جرم مخصوص ظاهری، اسیدیته، sar، شن‌ریز، فرسایش‌پذیری و سیلت شده است. همچنین تخریب جنگل و تغییر کاربری اراضی به‌دلیل کشت و کار منجر به کاهش مقدار ماده آلی و تخریب ساختمان خاک افق مالیک شده است. لذا افق مالیک به اکریک تبدیل شده و رده‌های انتی‌سولز و اینسپتی‌سولز در کاربری زراعت تشکیل شده‌اند. علاوه بر این نتایج نشان داد که موقعیت‌های مختلف شیب بر مقدار جرم مخصوص ظاهری، شن، سلیت، رس، نفوذپذیری، فرسایش‌پذیری، رطوبت قابل دسترس، ph، ماده آلی، کربنات کلسیم معادل، شدت تنفس میکروبی، نیتروژن، فسفر، ظرفیت تبادل کاتیونی و پتاسیم خاک موثر بوده و دارای اختلاف معنی داری هستند. این نتایج نشان می دهد مدیریت کنونی اراضی مورد مطالعه، کیفیت خاک را متاثر ساخته و منجر به تخریب اراضی می گردد. بنابراین، حفاظت خاک مناطق شیب‌دار با ممانعت از جنگل‌تراشی در جنگل‌های مریوان و استفاده از اراضی مطابق با قابلیت‌شان جهت حفظ کیفیت خاک و اراضی ضروری است.