مقایسه زیتوده ریزریشه، جمعیت کرم‌های خاکی و نماتدهای خاکزی در خاک سطحی توده‌های طبیعی و دست‌کاشت جنگلی

سابقه و هدف: به دلیل تخریب و کاهش سطح جنگل‌ها، جنگل‌کاری یک مساًله ضروری در حال و آینده بوده و ارزیابی جنگل‌کاریهای انجام شده، نقش مهمی در ایجاد جنگل‌هایی با کیفیت و کمیت بهتر خواهد داشت. خاک بخش مهمی از اکوسیستم جنگل به حساب می‌آید که تحت شرایط عرصه‌ای یکسان، گونه‌های مختلف درختی با تفاوت در زیتوده رو‌زمینی و زیر‌‌‌زمینی، اثرات مختلفی بر ویژگی‌های آن دارند. مطالعه‌ و شناخت مشخصه‌های زیستی، شاخص‌های مناسب برای ارزیابی کیفیت و سلامت خاک به شمار میروند. در پژوهش حاضر، اثر پوشش‌های جنگلی طبیعی، جنگل‌کاری‌های پهن‌برگ و سوزنی‌برگ، بر تغییر‌پذیری زیتوده ریز‌ریشه‌ها، تعداد و زیتوده گروههای اکولوژیک کرم‌خاکی و فراوانی نماتدهای خاکزی مورد توجه قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: در هریک از پوشش‌های جنگلی مورد نظر شامل توده طبیعی ممرز انجیلی و جنگل‌کاری‌های پهن‌برگ زبان‌گنجشک، افراپلت و سوزنی‌برگ کاج بروسیا و زربین، مستقر در حوزه چوب و کاغذ مازندران، تعداد 16 نمونه خاک از عمق 150 سانتی‌متری (خاک سطحی) برداشت شد. محتوی رطوبت، ph، کربن‌‌آلی، نیتروژن کل و مشخصه‌های زیستی خاک (زیتوده ریز‌ریشه‌، تعداد و زیتوده کرم‌های خاکی و فراوانی نماتدهای خاکزی) در آزمایشگاه مورد سنجش و اندازه‌گیری قرار گرفت. یافته‌ها: تجزیه واریانس مقادیر مشخصه‌های فیزیکی و شیمیایی خاک حاکی از وجود تفاوت‌های آماری معنی‌دار در ارتباط با پوشش‌های جنگلی مختلف می‌باشد. بیشترین مقادیر مشخصه‌های رطوبت، کربن و نسبت کربن به نیتروژن خاک به جنگل‌کاری کاج بروسیا اختصاص داشته، در حالی که بالاترین مقادیر مشخصه‌های ph و نیتروژن در خاک تحت توده طبیعی ممرز انجیلی مشاهده شد. مقادیر حداکثر زیتوده ریز‌ریشه‌ها (89.68 گرم بر مترمربع)، تعداد کرم‌های خاکی (1.81 تعداد بر مترمربع) و زیتوده کرم‌های خاکی (24.17 میلی‌گرم بر مترمربع) به توده طبیعی ممرز انجیلی تعلق داشت. همچنین، بالاترین تعداد (1.43 تعداد بر مترمربع) و زیتوده (19.25 میلی‌گرم بر مترمربع) گروه اکولوژیک اپی‌ژئیک، در توده طبیعی ممرز انجیلی و جنگل‌کاری زبان‌گنجشک مشاهده شد. در بین توده‌های جنگلی مورد بررسی، توده طبیعی ممرز انجیلی بیشترین تعداد (0.37 تعداد بر مترمربع) و زیتوده (4.92 میلی‌گرم بر مترمربع) گروه اکولوژیک آنسئیک کرم‌های خاکی را به خود اختصاص داد. گروه اکولوژیک اندوژئیک در هیچ یک از توده‌های مورد بررسی یافت نشد. حداکثر تعداد نماتدهای خاکزی (603.37 تعداد بر متر مربع) در خاک توده طبیعی ممرز انجیلی مشاهده شد. نتایج همبستگی حاکی از آن است که محتوی رطوبت و مشخصه‌های شیمیایی خاک اثر قابل توجهی بر تغییر‌پذیری هر یک از مشخصه‌های زیستی در سطح تیپ‌های پوششی مختلف دارند. نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش موید اثر قابل توجه پوشش‌های جنگلی طبیعی بر مشخصه‌های زیستی و کیفیت خاک می‌باشد. همچنین در مناطق جنگلی تخریب‌یافته شمال کشور، استقرار گونه درختی زبان‌گنجشک می‌تواند به عنوان گونه منتخب جهت بهبود شاخص‌های زیستی، حفظ کیفیت و سلامت خاک مدنظر قرار گیرد.