برآورد مقدار هدررفت خاک با استفاده از رابطه جهانی فرسایش خاک در حوزه آبخیز جونقان

سابقه و هدف: در سال‌های اخیر، فرسایش خاک و تولید رسوب به‌خاطر اثرات اقتصادی و زیست محیطی آن یکی از مهم‌ترین مشکلات مشترک در سراسر جهان و به خصوص حوضه‌های آبخیز ایران می‌باشد. به‌همین دلیل، از سال‌ها پیش تحقیقات و بررسی‌های گسترده‌ای در زمینه برآورد فرسایش خاک در حوزه‌های آبخیز آغاز گردیده است. برای اندازه‌گیری هدر رفت خاک و مقدار رسوب معمولاً می‌توان از دو روش‌ مستقیم و غیرمستقیم اندازه‌گیری استفاده نمود. از آنجا که روش‌های مستقیم اندازهگیری دشوار، پرهزینه و وقت‌گیر، و همچنین بیشتر حوضه‌های کشور فاقد ایستگاه و وسایل اندازه‌گیری می‌باشند. لذا بیشتر محققین از روش غیرمستقیم اندازه‌گیری شامل روابط و مدل‌های فرسایش و رسوب استفاده می‌نمایند. معمولا روابطی که در کشور استفاده می‌گردد وارداتی بوده و کمتر با شرایط کشور سازگاری دارند، لذا در هنگام کاربرد این روابط، باید نتایج با استفاده از داده‌های مشاهده‌ای، کالیبره و سپس صحت‌سنجی آماری گردند، تا در صورت وجود دقت بالا، در مناطق مشابه از آنها استفاده گردد. در این تحقیق، هدف برآورد کارایی معادله جهانی فرسایش از طریق اندازه گیری میزان فرسایش مشاهده‌ای منطقه مورد مطالعه می‌باشد. مواد و روش‌ها: این تحقیق در حوضه سد خاکی آیج شهر جونقان در استان چهارمحال و بختیاری انجام گرفت. عوامل شش گانه مدل شامل شاخص فرسایندگی باران با استفاده از روابطه رگرسیونی، عامل فرسایش‌پذیری خاک با نمونه‌برداری خاک در واحدهای همگن و استفاده از نموگراف ویشمایر1987، عامل شیب با استفاده از روش مدل رقومی ارتفاع و مشخص کردن جریان تجمعی، عامل پوشش گیاهی با استفاده از تصاویر ماهواره‌ای و روشndvi و عامل مدیریت حفاظتی با استفاده از جداول مربوطه به ترتیب با مقادیر متوسط 84/84 مگاژول میلی‌متربر هکتار سال ساعت، 24/0مگاگرم هکتار ساعت بر هکتار مگاژول میلی‌متر، 44/0، 43/0 و 1 به‌دست آمد. در ادامه، اندازه‌گیری مقدار ارتفاع رسوب در خروجی حوزه، با استفاده از پیکه‌گذاری که در 4سال گذشته انجام گرفته بود، به دست آمد. سپس وزن مخصوص ظاهری رسوب با استفاده از روش استوانه‌ای و سطح دریاچه سد با استفاده از نرم‌افزارهای google earth و expertgps وautocad محاسبه شد. نسبت تحویل رسوب بر اساس نمودار رابطه مساحت حوضه و بافت خاک، 41/0 در نظر تعیین، و در نهایت با تلفیق موارد ذکر شده میزان فرسایش مشاهده‌ای منطقه محاسبه شد. یافته‌ها: با تلفیق لایه‌های عوامل رابطه جهانی فرسایش خاک، در نرم‌افزار arcgis 9.3 مقدار فرسایش سالانه منطقه، 07/4 تن در هکتار در سال محاسبه شد. از سوی دیگر با در دست داشتن مقدار بار رسوب و نسبت تحویل بار رسوب حوضه، مقدار مشاهده‌ای فرسایش مشاهده‌ای حوزه، 06/4 تن در هکتار در سال به دست آمد. نتیجه‌گیری: مقایسه مقدار فرسایش به دست آمده از طریق مدل جهانی فرسایش با میانگین فرسایش مشاهده‌ای در منطقه مورد مطالعه، نشان دهنده قابلیت مدل برای استفاده در منطقه مورد مطالعه و مناطقی با خصوصیات مشابه می‌باشد.