اثر قرق بر رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک در کرت های فرسایش در حوزه آبخیز معرف خامسان در استان کردستان

سابقه و هدف: امروزه انجام طرح‌های مدیریتی آبخیزداری و مرتع‌داری نقش مهمی در مدیریت منابع آب و خاک در سرتاسر جهان ایفا می‌کنند. اگرچه پروژه‌های آبخیزداری و مرتع‌داری به‌عنوان یک رویکرد برای توسعه بخش‌های روستایی و مدیریت منابع طبیعی از اهمیت قابل توجهی برخوردارند، اما بیش‌تر مطالعات به بررسی اثر آن‌ها بر رسوب پرداخته‌اند و اثر آن‌ها بر فرسایش خاک کم‌تر مورد توجه بوده است. این در حالی است که مطالعه اثربخشی همه‌جانبه این طرح‌ها برای تجزیه و تحلیل عمل‌کرد آن‌ها در دست‌یابی به اهداف طرح ضروری می‌باشد . لذا پژوهش حاضر به‌منظور بررسی اثر عملیات قرق بر متغیرهای رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک در کرت‌های فرسایش و در مقیاس رگبار انجام شد. مواد و روش‌ها: پژوهش حاضر در زیرحوزه‌های نمونه و شاهد به ترتیب دارای و بدون عملیات قرق با مساحت‌های 107.54 و 110.15 هکتار در جنوب غربی در حوزه معرف خامسان در جنوب استان کردستان در کشور ایران با مساحت 4337.27 هکتار انجام گرفت. به منظور اندازه‌گیری مقادیر رواناب و هدررفت خاک تعداد سه کرت با ابعاد 22.13 در 1.83 متر در هر یک از دامنه‌های غربی، شمالی و شرقی نصب شدند. تیمار قرق در کرت‌های مستقر در زیرحوزه نمونه از سال 1386 اجرا شد. سپس داده‌های حجم و ضریب رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک برای 52 رگبار مربوط به سال‌های 1388 تا 1393 در حوزه آبخیز معرف خامسان مورد اندازه‌گیری قرار گرفت. یافته‌ها: نتایج پژوهش حاضر نشان داد که عملیات قرق بر حجم رواناب، غلظت رسوب و هدررفت خاک در کرت‌های فرسایش و در مقیاس رگبار اثر کاهنده و معنی‌داری (p≤0.05) داشت. در نهایت کاهش متغیرهای حجم و ضریب رواناب، غلظت رسوب، هدررفت خاک و رسوب‌دهی رگبار پس از اِعمال قرق به‌ترتیب برابر 15.68، 6.13، 16.67، 24.37 و 21.43 درصد مشاهده شد. متغیرهای حجم رواناب، هدررفت خاک و رسوب‌دهی در کرت‌های فرسایش مستقر در دو زیرحوزه نمونه (قرق) و شاهد (غیر قرق) دارای اختلاف معنی‌دار (p ≤ 0.05) بودند. متغیر غلظت رسوب نیز مقدار آماره p برابر با 0.058 داشت و لذا تغییرات آن نیز در اثر قرق در سطح اعتماد نزدیک به 95 درصد معنی‌دار ارزیابی گردید. به عبارت دیگر مقادیر مربوط به متغیرهای مذکور در حوزه نمونه که تحت شرایط قرق بوده و پوشش گیاهی آن غنی‌تر بود به‌طور معنی‌داری کم‌تر بود. نتیجه‌گیری: با توجه به نتایج به‌دست آمده می‌توان بیان نمود که تیمار قرق با افزایش تراکم پوشش گیاهی موجب افزایش نفوذ و کاهش رواناب، غظت رسوب و هدررفت خاک در مقیاس کرت گردید.