شاهِ نفتی: نفت و سقوط رژیم پهلوی

نفت از عناصر اساسی در شکل‌دهی به نظام اجتماعی و سیاسی ایران معاصر و نیز یکی از منابع اصلی تاثیرگذار در ظهور و سقوط حکومت‌های ایران بوده‌است. دولت‌های تاریخ معاصر ایران هیچ‌گاه نتوانسته‌اند بدون نفت کشور را اداره کنند. وقتی که درآمد نفتی منبع اصلی تامین هزینه‌های حکومت باشد، با نوسان این درآمد، اقتدار حکومت نیز دچار بحران خواهد شد. نحوه مواجهه دولت‌های مختلف ایران با درآمدهای نفتی و چگونگی هزینه‌کردن این درآمدها نیز نقشی مهم در آینده دولت داشته‌است. برای اثبات این‌مدعا، در این مقاله کوشش شده‌است نقش نفت در حکومت محمدرضا پهلوی تبیین شود. برای این‌منظور، به‌روش تاریخی و با استفاده از نظریه روان‌شناختی ماروین زونیس به تحلیل دوران حکومت محمدرضا پهلوی از زاویه نفت پرداخته شده‌است.به‌دلیل متکی‌بودن سلسله پهلوی به شخص شاه و نقش کانونی او در رژیم، طبیعتاً ویژگی‌های شخصیتی و روانی شاه در عملکرد و ساختار نظام تاثیر بسیاری می‌گذاشت. نفت از منابع اصلی و اساسی قدرت شاه بود و طبق نظریه زونیس، دو رکن از چهار رکن اساسی شخصیت شاه وابسته به نفت بود. یافته‌های این مقاله مبین آن است که یکی از دلایل سقوط روانی شاه و به‌تبع آن نظامِ متکی بر شخصِ شاه، بحران‌های نفتیِ منتهی به تزلزل ارکان روانی او بود.