|
|
|
|
ظهور و سقوط نظریه خِرَدگرا در برنامه‌ریزی
|
|
|
|
|
|
|
|
نویسنده
|
اجلالی پرویز
|
|
منبع
|
مطالعات اجتماعي ايران - 1388 - دوره : 3 - شماره : 2 - صفحه:138 -166
|
|
چکیده
|
در این مقاله ابتدا چارچوب نظریه خردگرا در برنامه‌ریزی شرح داده شده است. سپس از زوایای گوناگون این دیدگاه نقد گردیده و در آخر به این مسیله پرداخته شده که نسبت میان نظریه خردگرا در برنامه‌ریزی که میراث نیمه قرن بیستم است با شرایط کنونی اندیشه اجتماعی چیست؟ در این دوران ظهور پسامدرنیته، به نظر می‌رسد برنامه‌ریزی نیز وارد دوران پساخردگرایی می‌شود: منتقدان پسامدرن عقلانیت را تبدیل به یک واژه بد کرده‌اند. معمولاً برنامه‌ریزی خردگرا را با تعابیری چون علم‌گرایی نابه‌جا، فن‌سالاری بیش از حد، و تخصص‌گرایی که به دنبال منافع خود است، توصیف می‌کنند. چنین ادعا می‌شود که خردگرایی به معنای تاکید تنگ‌نظرانه بر وسیله به جای هدف و تجربه‌گرایی محض بوده است و عینیت و بی‌طرفی آن مبتنی بر واقعیاتی است که ـ همان‌طور که ساختارشکنی پسامدرن نشان داده است ـ چیزی جز ادعاهای گزاف، تعصبات فرهنگی، و یا جانبداری‌های گمراه‌کننده نبوده است. اما این سخن پسامدرنیست‌ها هم مانند بسیاری دیگر از سخنان ایشان چیزی بیش از یک تصویر کلیشه‌ای اغراق‌آمیز نیست و مثل همه تصاویر کلیشه‌ای دیگر، در حالی که در آن پاره‌‌هایی از واقعیت دیده می‌شود، اما اساساً مبتنی بر یک سویتفاهم و بدفهمی است که راه بردن به آن چندان دشوار نیست و آن بدفهمی این است: رد عقلانیت به‌طورکلی به عنوان مبنای نظری برنامه‌ریزی به جای رد عقلانیت ابزاری. مکتب خِرَدگرا برنامه‌ریزی را عامل تحقق عقلانیت و حاکمیت خرد در جامعه می‌داند و عقلانیت را کاربرد استدلال در تصمیم‌گیری جمعی تعریف می‌کند؛ رابطه تاریخی میان برنامه‌ریزی و خردگرایی و کاربرد عقلانیت نیز انکارناپذیر است. اما بحث بر سر این است که عقلانیت ابعاد و دامنه وسیع‌تری از عقلانیت ابزاری دارد که در مثبت‌گرایی و برنامه‌ریزی خردگرا مورد نظر است. ارزش عقلانیت در پاسخ‌گویی و مسیولیت‌پذیری است که درون آن نهفته است. پس برخلاف استدلال‌های اخیر پسامدرن‌ها، خردگرایی نه تنها با انتقادی بودن در تضاد نیست، بلکه در ذات آن است. اما عقلانیت می‌تواند اشکال متفاوتی به خود بگیرد. پس برنامه‌ریزی نیز می‌تواند بر پارادایم‌های متفاوت عقلی استوار باشد و نظریه باید پاسخ دهد که چه نوع عقلانیتی در چه نوع شرایط تصمیم‌گیری و برای کدام کارگزاران تصمیم‌گیرنده باید به کار گرفته شود؟ در این نوع نظریه‌پردازی انعطاف‌پذیر البته عقلانیت ابزاری نیز جای خود را خواهد داشت.
|
|
کلیدواژه
|
برنامه‌ریزی خردگرا ,سیستم بازخوردی ,سیستم فراگیرنده ,عقلانیت ابزاری ,عقلانیت ذاتی ,عقلانیت ارتباطی ,عقلانیت هماهنگ (یکپارچه‌ساز) ,عقلانیت ارزشی ,Rational Planning ,Feedback System Comprehensive System ,Instrumental Rationality ,Communicative Rationality ,Integrative Rationality ,Value Rationality
|
|
آدرس
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Authors
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|