تقویت اخلاق شهروندی: راهی برای گذار به مردم‌سالاری مشارکتی

امروزه در ادبیات سیاسی جهان بیش از هر چیز بحثِ گذار از مردم‌سالاری (دموکراسی) نمایندگی به مردم‌سالاری مشارکتی مطرح است. دلیل این امر آن است که با رشد جوامع انسانی، گسترش شهرنشینی و بالارفتن فرهنگ عمومی و پیچیده‌تر شدن روزافزون سازوکارها و روابط انسانی، افکار عمومی و اقشار گوناگون اجتماعی کمتر به سیاست و سیاستمداری به صورت حرفه‌ای اشتغال دارند و برعکس بیشتر تمایل دارند سرعت چرخه‌های سیاسی و امکان مشارکت مستقیم خود را در مدیریت زندگی و سامان دادن به وضعیت عمومی و زندگی روزمره خویش افزایش دهند. شروع این فرآیند سال‌هاست نه فقط در کشورهای توسعه‌یافته بلکه در کشورهای در حال توسعه از خلال گسترش و تعمیق فعالیت‌های سازمان‌های غیر دولتی در همه زمینه‌ها، به وجود آمدن سازمان‌های غیر دولتی منطقه‌ای و بین‌المللی و تاثیرگذار شدن هرچه بیشتر آن‌ها در سیاستگذاری‌های ملی و جهانی مشهود است. در این چشم‌انداز شهر و شهروندی نقشی اساسی دارند. این مقاله تلاش می‌کند سازوکارهایی را که می‌توان برای این گذار از دولت و سیاست مبتنی بر مردم‌سالاری نمایندگی (تفویض اختیار به سیاستمداران حرفه‌ای) به مردم‌سالاری مشارکتی (مستقیم) در نظر گرفت بررسی نماید. تاکید ما بر آن است که چگونه و با استفاده از کدام منابع می‌توان و باید از طریق تقویت اخلاق شهروندی و تفکر شهروندی به این هدف نایل آمد. در واقع استدلال مقاله آن است که شهروندی نوعی تمرین در ابعاد کوچک برای رسیدن به آن نوع از مردم‌سالاری است و به‌خصوص با استفاده از امکانات دید فناورانه (جامعه شبکه‌ای) و به‌کارگیری درست و مناسب تقسیمات شهری (به ویژه زندگی محله‌ای و تقسیم شهر به خرده‌پهنه‌های قابل مدیریت مستقیم) می‌توان به سوی این اشکال جدید حرکت کرد تا هم الگویی برای گذار به واحدهای بزرگ‌تر ارایه شود و هم به صورتی موازی مردم‌سالاری نمایندگی را نیز که هنوز برای تحکیم فرآیندهای ملت‌سازی و دولت‌سازی در کشوری هم‌چون کشور ما ضروری است، تقویت گردد.