تحلیلی جامعه‌شناختی از تناقضات فضایی و اجتماعی توسعه شهری

در دوران اخیر محیط‌های شهری به کانون ظهور اشکال گوناگون تناقضات فضایی و اجتماعی تبدیل شده‌اند و نیز در شهرها شاهد توسعه شرایطی پر از ابهام در بعد اجتماعی و یا نارسایی در عملکرد فیزیکی هستیم. به ویژه کلان‌شهرها در دنیای کنونی به دلیل تراکم مشکلات ناشی از سازمان و عملکرد بخش‌های منفک درونی آن به مکان شکل‌گیری انواع تعارضات تهدیدکننده حیات شهرنشینان تبدیل شده‌اند. از زمان ظهور شهرهای بزرگ، نگرانی از خطرهای درونی فزاینده آن‌ها توجه بسیاری از اندیشمندان اجتماعی و شهری را به‌خود جلب نموده است. در ‌این میان کلان‌شهرهای کشور ما نیز به دلیل عقب‌ماندگی ساختاری و فقدان برنامه‌ریزی و نیز رویکرد ناصحیح در توسعه شهری دچار سرنوشتی شده‌اند که بسیاری از دیگر شهرهای بزرگ جهان بدان مبتلا هستند. تجربه جهانی توسعه شهری نشان می‌دهد که رشد فوق‌العاده جمعیت شهری و در کنار آن افزایش زیرساخت‌های فیزیکی و در نهایت فعالیت عقلانی آن‌گونه که اقتضای می‌نماید نتوانسته است مانع شکل‌گیری تعارضات قابل پیش‌بینی در عرصه‌های مختلف فضایی و اجتماعی گردد. با استفاده از رویکرد جامعه‌شناختی شهری مطالعه پدیده توسعه و عمران شهری از یک سو و ظهور عوارض و ناهنجاری‌های کارکردی به ویژه در بعد اجتماعی و فرهنگی از سوی دیگر موضوعی است که‌این مقاله درصدد بررسی آن است. به عبارت دیگر، هدف از‌ این بررسی ترسیم چشم‌انداز جامعه‌شناختی تناقضات شهری در چارچوب تعارض توسعه عمرانی شهری در ارتباط با توسعه اجتماعی و فرهنگی آن است. تلقی توسعه شهری در مقیاس منحصراً کالبدی مقوله است که سال‌هاست مورد تردید است و در عوض توسعه توامان کالبدی، فرهنگی و اجتماعی به‌عنوان ابزار کار برنامه‌ریزی مورد توجه می‌باشد.‌ این مقاله تلاش دارد تا با طرح دیدگاه اجتماعی، چگونگی تحلیل و بررسی تناقضات کنونی حیات شهری در ابعاد جامعه‌شناختی آن را در کانون مطالعه قرار دهد.