بازشناسی مسئولیت‌ها و حقوق شهروندی افراد بی‌خانمان و جامعه (مطالعه موردی: گرمخانۀ خاوران)

حقوق بشر از الزامات حیات بشری در هر جامعه ای است که در منشور حقوق بشر سازمان ملل متحد و منشور حقوق بشر اسلامی و نیز حقوق شهروندی اغلب کشورها و نهادها بر مواد آن تاکید شده است. افراد بی خانمان از جمله گروه‌های آسیب دیدۀ اجتماعی‌اند. ساماندهی این افراد اعم از متکدّیان، معتادان، بی خانمان‌ها، و کارتن خواب‌ها در شهر تهران با احداث گرمخانه هایی انجام می شود که علاوه بر کم توجهی به برخی مواد حقوقی، مسائل دیگری نیز بویژه برای سایر شهروندان و محله های مجاور گرمخانه ها ایجاد شده است. هدف این پژوهش تبیین ابعاد، شاخص ها، مسائل، و راهبردهای تحقق حقوق شهروندی افراد بی خانمان است که در ارتباط با گرمخانه های شهر تهران بویژه گرمخانۀ خاوران انجام می شود. پژوهش حاضر با رویکرد کمّی و کیفی، با روش تحقیق پیمایشی و تحلیلی و پژوهش میان رشته ای و با استفاده از شیوه های مطالعۀ اسنادی و کتابخانه ای و پژوهش‌های موردی و توزیع پرسشنامه انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که مهم‌ترین شاخص های حقوق بی خانمان‌ها عبارتند از: حق حیثیت و حقوق یکسان، زندگی و آزادی و امنیت، تساوی حقوق با دیگران، تشکیل خانواده، تامین اجتماعی، حق برگزیدن آزادانۀ کار، استراحت و استفاده از ایام فراغت، سطح زندگانی، سلامت و رفاه او و خانواده اش، تعلیم و تربیت، شرکت در اجتماع، رشد آزاد و کامل شخصیت. ساماندهی افراد آسیب‌دیدۀ اجتماعی یکی از وظایف نهادهای اجتماعی و مدیریت شهری می‌باشد. احداث گرمخانه ها با ساماندهی افراد بی خانمان و تامین بخشی از حقوق بشر و حقوق شهروندی آنها (از قبیل ایجاد سرپناه، تامین آب و غذا، ایمنی، امنیت و بهداشت) از مرگ و میر آنها در هوای سرد و در اثر بی خانمانی، جلوگیری می کند. اما برخی گرمخانه ها از جمله گرمخانۀ خاوران مشکلات و آسیب های جانبی برای سایر شهروندان بویژه ساکنان محله های پیرامون گرمخانه ایجاد می‌کند. زباله گردی، خرده سرقت، مصرف مواد مخدر، و حضور نامرتب در فضاهای همگانی از جمله فعالیت‌های بی خانمان‌ها و معتادان مددجوی گرمخانه ای است که موجب سلب اسایش و آرامش سایر شهروندان می شود.

Redefinition the Responsibilities and Citizen Rights of Homeless People and Society (Case of Study: Khavaran Shelter)

Human rights are one of the requirements of life in any society, which is emphasized in the Universal Declaration of Human Rights of UN and the Cairo Declaration on Human Rights. Homeless people are among the socially disadvantaged groups which realization of their citizenship rights is important. Organizing these people, including beggars, addicts, homeless people and street people has been carried out by providing warm shelters in Tehran. This study aimed to explain the dimensions, indicators, issues and strategies for the realization of citizenship rights of the homeless people in Tehran focusing on Khavaran shelter. The research has been conducted using quantitative and qualitative approach. The results show that the most important indicators of the rights of the homeless are the right of dignity, liberty, family formation, social security, the right to freely choose work, health, and wellbeing, education, participation in society, and free and full development of personality. Providing warm shelters address some of their human and citizenship rights, although the residents of neighbors in which these shelters are placed face some problems and undesirable conditions which deprives them of comfort and wellbeing.