جامعه‌شناسی کمک‌رسانی بعد از وقوع فاجعه؛ مطالعه‌ای درباب روستاهای شهرستان بم بعد از زلزله‌ سال 1382

در مقاله‌ حاضر، با استفاده از داده‌هایی که از روستاهای زلزله‌زده‌ بم بعد از وقوع زلزله‌ سال 1382 جمع‌آوری شده است، یکی از مهم‌ترین انگاره‌های جامعه‌شناختی در زمینه‌ فجایع طبیعی بررسی شده است. زلزله یا هر فاجعه‌ طبیعی دیگر به بخش یا لایه ای از جامعه آسیب می‌زند که لایه‌ ریخت‌شناختی (مورفولوژی) نامیده می‌شود و طی آن احتمال دارد که جامعه بخشی از اعضای خود را از دست بدهد. این لایه شامل امکانات و ویژگی‌های فیزیکی جامعه است. میزان آسیب‌دیدگی اعضای جامعه، تابعی از شدت حادثه و نیز استحکام فیزیکی و آمادگی دفاعی آن است. ازدست‌دادن برخی از اعضا برای جامعه دو پیامد مهم دارد: اول، آسیب‌دیدن شبکه‌های روابط اجتماعی، و دوم، فعال‌شدن اعضای شبکه های اجتماعی برای جبران آسیب‌دیدگی. بعد از وقوع حادثه و آسیب‌دیدگی بخشی از جامعه، لایه‌های دیگر فعال می‌شوند و تلاش می کنند آسیب را حتی‌الامکان کاهش دهند و به‌سوی بهبودی بروند. ویژگی مهم شبکه‌های اجتماعی آن است که عموماً به گره‌های خاصی متکی نیستند و ازبین‌رفتن گره‌های معدود به گسست در شبکه نمی‌انجامد، بلکه دیگر اعضای شبکه را به نزدیکی ترغیب می‌کند. البته، این ادعا را دو عامل مهم محدود می‌کنند: اول، تعداد اعضای آسیب‌دیده، و دوم، میزان فشار معیشتی بر بازماندگان. هر دو عامل اگر افزایش یابند ممکن است انسجام اجتماعی را مختل کنند، نظم اجتماعی را بر هم بریزند و اشخاص را به‌سوی فردگرایی سوق دهند. تحلیل‌های انجام‌شده با استفاده از داده‌های کمّی دست‌ اول نشان می‌دهد که در روستاهای زلزله‌زده‌ بم، شبکه‌های اجتماعی به یاری تقریباً تمام افراد آسیب‌دیده رفته‌اند و گرچه خود بازماندگان هم آسیب دیده بودند، کمک‌رسانی متوقف نشده و این خود عامل مهمی در هضم سریع‌تر پیامدهای ناگوار زلزله بوده است.

A Sociological Study of Post Disaster Assistance:The Case of Bam Rural Areas after Earthquake in 2003

This paper aims to use a dataset gathered after the earthquake in Bam city in 2003 to study one of the most important sociological ideas in the area of disasters. Earthquakes or any other natural disaster take lives of individuals and destroy the morphologic layer of the society including any facilities and physical instruments of the society. The level of damage is dependent on the intensity of the disaster, physical robustness and preparedness of the society. Losing a number of society members have two outcomes: damage to the networks of social relationships and activating the remained part of the social networks for compensation of losses. The damage to the functionality of networks depends on the number of lost members and the subsistence situation of individuals. The quantitative analysis of data shows that the local social networks have helped almost all people and although the survivors were injured, but the process of help was not stopped and this was so significant in return of people to normal life.