الگوی شکل ‌گیری جنبش‌های اعتراضی با تاکید بر نقش شبکه‌های اجتماعی مجازی

شبکه‌های اجتماعی مجازی، انقلابی را در ارتباطات، تعامل و اشتراک‌گذاری ایده‌‌ها ایجاد کرده و به یک عامل حیاتی و موثر در پیدایش و حیات جنبش‌‌های اعتراضی تبدیل شده است. هدف این مقاله، به دست آوردن الگوی شکل‌گیری جنبش‌های اعتراضی ایران در بستر شبکه‌های اجتماعی است. تحت‌تاثیر شبکه‌های اجتماعی مجازی، سه رخداد اعتراضیِ حوادث بعد از انتخابات سال 1388، وقوع اعتراضات و سپس آشوب‌های دی‌ماه ٩٦ و آبان 1398 در گسترۀ بالایی از شهرهای کشور، فضای سیاست رسمی ایران را با تکانه‌های شدیدی مواجه کرد و با ایجاد روند جدیدی در اجرا و سازمان‌دهی اعتراضات اجتماعی، تاثیرات فراوانی را بر سیاست‌گذاری فضای مجازی کشور داشت. این مقاله با کاربست نظریۀ جامعۀ شبکه‌ای، تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد که چه الگویی بین استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی و شکل‌گیری و تکامل جنبش‌های اعتراضی در کشور و مشخصاً در اعتراضات سال‌های 1388، 1396 و 1398 وجود دارد؟ به‌منظور دستیابی به هدف، با استفاده از رویکرد کیفی و روش تحلیل مضمون، 14 نفر از نخبگان مرتبط با موضوع، ازطریق نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند و به دو صورت حضوری و غیرحضوری (به‌لحاظ شیوع بیماری کرونا و با استفاده از نرم‌افزارهای ارتباط آنلاین) مصاحبۀ عمیق و نیمه‌ساختاریافته انجام شد. از کدگذاری و تحلیل داد‌ۀ مصاحبه‌های انجام‌شده، درمجموع 78 مفهوم کلیدی، 26 واحد معنایی فشرده، 7 مضمون فرعی و 3 مضمون اصلی سازمان داده شد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد شبکه‌های اجتماعی در قالب سه مضمون کلی «هنجارسازی»، «بسیج و سازمان‌دهی» و «واکنش میدانی»، بر جنبش‌های اعتراضی تاثیر می‌گذارد.

the formation pattern of protest movements with an emphasis on the role of virtual social networks

introductionvirtual social networks have created a revolution in communications, interactions, and sharing of ideas. they have become a vital and effective factor in the emergence and life of protest movements. the aim of this research was to obtain the formation pattern of protest movements in iran in the context of social networks. under the influence of virtual social networks, the recent protest events in a wide range of cities all over the country were found to face severe shocks in iran’s official political space and it put many effects on the country’s cyber space policymaking by creating a new trend in the implementation and organization of social protests. the common point of these events, i.e., the nationwide scope of the protests, was community-oriented, indicating the prominent role of virtual social networks so that it could be said that relying on new media technologies was very evident in terms of mobilizing resources and organizing protests in these protest movements. using the theory of the network society, this article tried to answer the question of what pattern existed between the use of virtual social networks and the formation and evolution of protest movements in the country. using in-depth and semi-structured interviews with academic elites in the field of communication and political science, this article attempted to investigate the mobilization mechanism of protest movements through social networks.