تحلیل فضایی عوامل اجتماعی و فرهنگی پیشران و مانع آمایش و توسعه منطقه‌ای در استان خراسان شمالی

در دو دهه اخیر به نقش عوامل اجتماعی و فرهنگی در آمایش و توسعه منطقه‌ای توجه زیادی شده است و جذابیت مفاهیمی مانند سرمایه اجتماعی در آمایش و توسعه منطقه‌ای افزایش یافته است؛ بنابراین در چارچوب رویکرد آمایش سرزمین به شناسایی عوامل و عناصر اجتماعی و فرهنگی تاثیرگذار بر فرایند توسعه توجه می‌شود که یکی از گام‌های اساسی برنامه‌ریزی توسعه یک منطقه است. این مقاله در پی پاسخ به این سوال است که وضعیت فضایی استان خراسان شمالی از نظر عوامل اجتماعی و فرهنگی پیشران و مانع آمایش و توسعه منطقه‌ای چگونه است. برای پاسخ به سوالات فوق از ترکیب روش‌های کیفی و پیمایشی استفاده شده است. جمع‌آوری اطلاعات با استفاده از پرسش‌نامه و آمار و اطلاعاتی صورت گرفته است که نهادها و اداره‌های استانی و شهرستانی در قالب سالنامه آماری استان منتشر کرده‌اند. براساس نتایج پژوهش، شهرستان‌های مختلف استان در زمینه شاخص‌های اجتماعی و فرهنگی، وضعیت‌های متفاوتی را به نمایش می‌گذارند. در سطح کلان استان، مهم‌ترین عوامل اجتماعی و فرهنگی که به‌صورت عوامل پیشران عمل می‌کنند مثبت‌بودن برخی از مولفه‌های فرهنگ کار (مانند محوریت کار در زندگی با میانگین 4.45 از 5 و ارزش کار با میانگین 4/4 از 5) و سرمایه اجتماعی استان (مانند اعتماد با میانگین 3.39 از 5 و صداقت با میانگین 3.12 از 5) را شامل می‌شود. همچنین، تنزل منزلت اجتماعی کار با میانگین 31.2 %، وجود تعارضات مختلف در سطح استان (مانند تعارض جنسیتی با میانگین 36 %، تعارض قومیتی در سطح محدود با میانگین 09/2 از 5، تعارض و نابرابری اجتماعی با میانگین 19.36 از 25، باور به وجود تبعیض در جامعه با میانگین 19.9 %، باور به وجود اختلاف و چنددستگی با میانگین 21.3 % و باور به وجود و افزایش فاصله طبقاتی با میانگین 50.5 %)، غلبه هویت و تعلق محلی (با میانگین 42.05%) بر هویت و تعلق استانی و وضعیت نامطلوب بیشتر شاخص‌های سلبی سرمایه اجتماعی در سطح استان (بالا‌بودن آسیب‌های اجتماعی مانند طلاق، سرقت، اعتیاد و بیکاری) از مهم‌ترین عوامل اجتماعی و فرهنگی مانع آمایش و توسعه منطقه‌ای در استان خراسان شمالی هستند.