اثر تاریخ کاشت بر نرخ اجزای تبخیر و تعرق ذرت در شرایط تنش شوری

تنش ‌های محیطی و شرایط اقلیمی در دوره رشد گیاه، از عوامل موثر بر میزان تبخیر-تعرق گیاه هستند. اثر تنش شوری و تاریخ کاشت بذر بر نرخ اجزای تبخیر و تعرق ذرت (رقم سینگل کراس 704) در سال 1401 و در منطقه قزوین بررسی شد. برای تفکیک اجزای تبخیر و تعرق ذرت، کشت لایسیمتری انتخاب شد. آزمایش به‌صورت فاکتوریل و در قالب طرح کاملاً تصادفی اجرا شد. تیمارها شامل شوری خاک در چهار سطح (s1) 1.7، (s2)2.5، (s3) 3.8،  (s4)5.9 دسی‌زیمنس بر متر و تاریخ کاشت شامل 15 اردیبهشت (p1)، 4 خرداد (p2)، 24 خرداد (p3) و 13 تیر (p4) بود. شوری عصاره اشباع خاک در تیمارها از طریق اعمال کسر آبشویی بر خاک، کنترل شد. مقدار روزانه رطوبت خاک توسط دستگاه رطوبت‌سنج اندازه‌گیری شد. از تابع خطی مَس-هافمن (1977) نیز به‌عنوان تابع شوری-تبخیر-تعرق، تابع شوری-تعرق و تابع شوری-تبخیر استفاده شد. با افزایش شوری از سطح s1 به s4 و در تاریخ‌های p1، p2، p3 و p4 به‌ترتیب مقدار تبخیر-تعرق در محدوده 619-548، 621-549، 624-547 و 625-544 میلی‌متر، مقدار تعرق در محدوده 429-309، 421-295، 418-281 و 412-265 میلی‌متر و مقدار تبخیر در محدوده 190-239، 200-254، 206-266 و 213-279 میلی‌متر اندازه‌گیری شد. در اثر تنش شوری، پتانسیل آب خاک کاهش یافت و به‌دنبال آن میزان جذب آب و تعرق گیاه کاهش پیدا کرد. با کاهش جذب آب (توسط گیاه)، آب باقی‌مانده از سهم تعرق در خاک، صرف جزء تبخیر و افزایش آن شد. از سوی دیگر تاریخ کاشت بذر نیز بر مقدار تبخیر (جزءِ نامطلوب) و تعرق (جزءِ مطلوب) موثر بود. به‌طوری‌که در بیش‌ترین سطح تنش شوری و در تاریخ‌های p1، p2، p3 و p4، سهم تعرق گیاه به‌ترتیب 12.9، 14.1، 15.6 و 17.2 درصد کاهش و سهم تبخیر از سطح خاک به همان اندازه افزایش یافت. در مرحله اولیه رشد گیاه، جزءِ تبخیر دارای سهم غالب در پارامتر تبخیر-تعرق گیاه بود. به‌همین دلیل قرارگیری مرحله اولیه رشد گیاه در روزهای گرم سال، باعث افزایش تلفات تبخیر شد. از این‌رو تیمار s1p1 دارای شرایط بهینه (در پژوهش حاضر) برای افزایش تعرق و کاهش تبخیر بود. تابع خطی مَس-هافمن نیز نشان داد که در تاریخ‌های کشت p1، p2، p3، p4 و به‌ازای افزایش یک دسی‌زیمنس بر متر شوری خاک، میزان تبخیر-تعرق به‌ترتیب 2.51، 2.82، 3.3 و 3.65 درصد کاهش، میزان تعرق به‌ترتیب 6.1، 7.34، 8.42 و 9.2 درصد کاهش و میزان تبخیر به‌ترتیب 5.5، 6.7، 7 و 7.82 درصد افزایش داشت. درنتیجه با کنترل شوری خاک و انتخاب تاریخ مناسب کشت بذر، می‌توان برنامه‌ریزی مصرف بهینه آب را به‌طور بهینه مدیریت نمود.

effect of planting date on the rate of evaporation and transpiration components of maize under salinity stress conditions

salinity stress causes reduction of crop evapotranspiration (etc) and yield. an unsuitable seed planting date can result in negative atmospheric effects, such as temperature stress, during the crop growth period. consequently, salinity stress and unfavorable climatic conditions during this period interact to reduce crop water uptake. the mentioned conditions effect, should be investigated on crop transpiration amount (actual water requirement) and soil surface evaporation losses. this research results will have a determinative effect on the optimal use of water resources. materials and methodsthe studied crop in this research was s.c 704 maize. the crop planting was conducted in mini-lysimeters with a diameter of 40 cm and a height of 70 cm. the experiment factors included soil salinity stress and seed planting date. soil salinity treatments were selected at four levels of 1.7 (s1), 2.5 (s2), 3.8 (s3), 5.9 (s4) ds.m-1. seed planting date included of 5 may (p1), 25 may (p2) 14 june (p3) and 4 july (p4). crop growth period for all planting date treatments, was 140 days (fao-56). experiment was conducted as factorial based on completely randomized design with 16 treatments and three repetitions. variance analysis and average comparison of data was done by spss software and with duncan’s multi-range test (at 5% probability level). daily soil moisture amount was measured by a moisture meter. irrigation time was determined for without water stress conditions. readily available water limit was determined 0.4. irrigation volume was calculated according to soil moisture deficit (up to fc limit), soil density, root depth, leaching fraction and soil surface area. to separate the evapotranspiration components, all treatments were performed in two series of mini-lysimeters. in the first series, soil moisture reduction was related to crop evapotranspiration amount. but in the second series, the plastic mulch was placed on soil surface. soil moisture reduction in the second series, was only related to crop transpiration amount. difference of data in the first and second series was equal to the evaporation amount. linear function of mass and hoffman (1977) was used as the function of evapotranspiration-salinity, transpiration-salinity, and evaporation-salinity. results and discussionas salinity increased from s1 to s4 levels, evapotranspiration, transpiration, and evaporation amounts were measured on the planting dates p1, p2, p3, and p4. the measurements were as follows:evapotranspiration (mm): 619-548 (p1), 621-549 (p2), 624-547 (p3), and 625-544 (p4)transpiration (mm): 429-309 (p1), 421-295 (p2), 418-281 (p3), and 412-265 (p4)evaporation (mm): 190-239 (p1), 200-254 (p2), 206-266 (p3), and 213-279 (p4)these ranges reflect the measured amounts for each variable under increasing salinity levels across the different planting dates. under the influence of salinity stress, soil water potential decreases, leading to a reduction in water uptake by the crop and subsequently decreased crop transpiration. as a result of this reduction in crop water uptake, the remaining water in the soil is utilized for evaporation. in s4 level and on dates of: p1, p2, p3 and p4, crop transpiration portion decreased to 12.9%, 14.1%, 15.6% and 17.2%, respectively, and evaporation portion increased to the same amount. by adjusting the seed planting date to optimize the utilization of favorable atmospheric conditions during crop growth stages, the increase in the portion of evaporation is prevented. in initial stage of growth period, only 0 to 10% of soil surface is covered by crops (fao-56) causing the evaporation component to have a dominant portion in the crop evapotranspiration parameter.