ارزیابی کارآیی روش‌ های الاستیسیته محور در برآورد سهم تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی در میزان دبی رودخانه‌ها (مطالعه موردی: رودخانه قره‌ سو)

تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی از جمله عوامل مهمی هستند که بر جریان رودخانه تاثیر می گذارند. هدف این مطالعه، تعیین سهم هر کدام از عوامل تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی بر تغییرات دبی رودخانه قره سو یکی از مهم ترین رودخانه های استان اردبیل در دو ایستگاه سامیان و دوست بیگلو با استفاده از روش های الاستیسیته محور (بودیکو محور و روش ناپارامتری) می باشد. در این تحقیق، ابتدا به‌منظور تعیین نقطه تغییر مقدار رواناب رودخانه و تقسیم بندی دوره پایه و تغییر از آزمون پتیت در طول دوره آماری 1361- 1398 استفاده شد. این آزمون در نرم‌افزار xlstat انجام شد. با توجه به نتایج این آزمون در سال 1376 یک تغییر در سری زمانی جریان سالانه رخ داد که از سال 1361 تا 1376 به‌عنوان دوره پایه و از سال 1377 تا 1398 به‌عنوان دوره تغییرات در نظر گرفته شد. سپس با استفاده از روش های الاستیسیته محور سهم هر کدام از این عوامل تعیین گردید. نتایج نشان داد که در ایستگاه هیدرومتری سامیان سهم تغییرات اقلیمی برابر 11.74-7.63 درصد و سهم فعالیت های انسانی برابر 92.37-88.26 درصد می باشد. در ایستگاه هیدرومتری دوست بیگلو نیز سهم تغییرات اقلیمی برابر 3.87-2.29 درصد و سهم فعالیت های انسانی برابر 97.71-96.13 درصد می باشد. با توجه به نتایج حاصل در هر دو ایستگاه، تاثیر فعالیت های انسانی (بیشتر از 88 درصد) بر روی رواناب حوضه به مراتب بیشتر از تغییرات اقلیمی (کمتر از 11 درصد) می باشد. بنابراین، جلوگیری از انجام فعالیت های انسانی موثر در کاهش دبی رودخانه، در حل و مدیریت مشکلات آبی حوضه ضروری بنظر می رسد.

evaluation of elasticity-based methods in estimating contribution of climate change and human activities on rivers’ discharge (case study: gharehsoo river)

climatic changes and human activities are among the important factors that affect the flow of rivers and it is very important to determine the contribution of these factors in order to better manage water resources. in recent years, there have been major changes in the watersheds, and the amount of runoff and river flow has decreased, or in some cases, the flow has increased due to the occurrence of floods. the issue of reducing the amount of runoff, especially in the arid and semi-arid regions of iran, is one of the basic challenges related to the management of water resources. hydrological changes primarily result from a combination of natural or climatic factors, including precipitation levels, air temperature, and overall warming of the earth. additionally, human activities, such as the construction of dams, creation of reservoirs, urbanization expansion, and indiscriminate harvesting, play a significant role. it is important to note that these factors are interconnected, and alterations in one can impact the others. the increase of greenhouse gases and climate change has caused a change in the hydrological cycle and the amount of runoff in the watersheds and has increased the number of climatic extreme events. the main purpose of this study is to determine the contribution of each of these factors on the discharge changes of the gharehsoo river, one of the most important rivers of ardabil province, using elasticity-based methods (non-parametric and bodiko-based methods).