تاثیر زهکش‏های جمع‌کننده‌ در کاهش ضریب زهکشی (مطالعه موردی: واحد کشت و صنعت امیرکبیر، خوزستان)

در سیستم‌های زهکشی زیرزمینی گرچه نقش اصلی جذب و دفع زه‌آب از خاک‎رخ بر عهده لترال‌ها است، لیکن چنان‏چه جمع‏‌کننده‌ها از لوله‌های مشبک یا منقطع ساخته شده باشند، بخشی از زه‌آب مستقیماً از طریق جمع‏کننده‌ها تخلیه می‌شود. در طراحی زهکش‌های زیرزمینی، این بخش از تخلیه به دلیل عدم دسترسی به اطلاعات لازم و دشوار بودن برآورد میزان آن معمولاً مورد توجه قرار نمی‌گیرد. در صورتی که میزان تخلیه زه‌آب توسط جمع‏کننده‌ها تعیین و ضریب زهکشی طرح نسبت به آن اصلاح گردد، زهکش‌های زیرزمینی می‌توانند با فواصل بیشتر و ظرفیت کمتر و در نتیجه اقتصادی‌تر طراحی شوند. این تحقیق با هدف تعیین میزان تخلیه جمع‎کننده‌ها و تعدیل ضریب زهکشی در شبکه زهکشی زیرزمینی واحد کشت و صنعت امیرکبیر (از واحدهای کشت و صنعت نیشکر خوزستان) به انجام رسیده است. در منطقه مورد مطالعه بافت خاک‎ها بطور کلی متوسط تا سنگین و در بعضی از موارد بسیار سنگین می‎باشد. اندازه‌گیری سطح ایستابی، تخلیه لترال‌ها و جمع‌‎کننده‌ها در مزرعه arc2-14 به مساحت 25 هکتار در اراضی تحقیقاتی مرکز تحقیقات نیشکر در واحد امیرکبیر که یکی از واحد‏های هفت‏گانه طرح توسعه نیشکر می‏باشد در سال 1388 ثبت گردیده است. همچنین شعاع تاثیر جمع‏کننده‌ها و نیز وضعیت سطح ایستابی در حد فاصل زهکش‏های مزرعه نیز اندازه‌گیری و مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از اندازه‌گیری‌ها نشان داد که به طور متوسط 8/2 لیتر در ثانیه یا 2 میلیمتر در روز زه‏آب مستقیماً از طریق جمع‏کننده‌ها جذب و تخلیه می‌شود. مقایسه تخلیه مستقیم جمع‏کننده‌ها با تخلیه کل سیستم نشان داد که به‏طور متوسط 24 درصد از کل تخلیه شبکه زهکشی از طریق جمع‎کننده‌ها صورت می‌گیرد که در صورت اعمال آن بر ضریب زهکشی طرح، ضریب زهکشی به جای 24/8 میلیمتر در روز به رقم 24/6 میلیمتر در روز کاهش یافته، که این میزان باعث افزایش فواصل زهکش ها از 40 به 44 متر می‎شود. همچنین شعاع تاثیر جمع‎کننده‏ها 50 متر محاسبه شد.