واکاوی مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار بر امنیت آبی کشاورزی در استان مازندران

با توجه به محدود بودن منابع آب شیرین و تجدیدشونده در جهان، کمبود منابع آب از جمله بزرگترین مسائل پیش روی بشر است که منجر به افزایش مخاطرات مرتبط با آب شده است. بحران منابع آب با کاهش سطح تولید بر امنیت غذایی تاثیر منفی می‌گذارد. بخش کشاورزی به‌دلیل افزایش تولید و وابستگی زیاد به منابع آبی در دهه های اخیر تحت تاثیر تغییرات اقلیمی ناشی از افزایش میزان دما و کاهش سطح بارش با بحران کم آبی مواجه بوده است. با توجه به اهمیت کشت آبی در استان مازندران و نقش مهم استان مازندران در امنیت غذایی کشور، مطالعه حاضر باهدف شناسایی مهم‌ترین متغیرهای اثرگذار در امنیت آبی استان مازندران انجام گرفت. جامعه آماری پژوهش شامل 16 نفر از خبرگان موضوعی دارای سابقه تحقیقاتی یا اجرایی در حوزه‌های مرتبط با مطالعات آب، امنیت آبی و تغییر اقلیم بودند. انتخاب این افراد به روش هدفمند انجام شد. ابزار جمع‌آوری داده‌ها در این پژوهش پرسشنامه و روش جمع‌آوری داده‌ها مصاحبه حضوری بود. در ابتدا با استفاده از مرور ادبیات موضوع و مصاحبه‌های نیمه‌ ساختارمند با خبرگان موضوعی، متغیرهای دخیل در امنیت آبی شناسایی شدند. سپس، از خبرگان خواسته شد تا اثرات متقاطع متغیرهای شناسایی‌شده را از طریق مقایسه زوجی ارزیابی کنند. در نهایت، تجزیه ‌و تحلیل داده‌ها به روش تحلیل اثرات متقابل با استفاده از نرم‌افزار micmac انجام شد. براساس نتایج، متغیر «مدیریت و حکمرانی خوب آب کشاورزی» در رتبه اول میزان اثرگذاری مستقیم قرار گرفت که نشان‌دهنده اهمیت قابل‌توجه این متغیر در مدیریت بحران آبی است. «کاهش میزان نزولات جوی به‌واسطه وقوع تغییرات اقلیمی»، «میزان و تنوع منابع آبی» و «سطح دانش و سواد زیست‌محیطی روستاییان» در رتبه‌های بعدی از نظر میزان تاثیرگذاری مستقیم بر امنیت آبی قرار گرفتند. حکمرانی خوب آب با تقویت مشارکت هم‌افزای بخش‌های دولتی، خصوصی و مردم‌نهاد، به‌منظور برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری امنیت غذایی (مبتنی بر رویکرد پیوند آب، انرژی و غذا) باید مورد توجه قرار گیرد. در این راستا مدیریت بهینه مزرعه با عملیات خوب کشاورزی (gap) و روش‌های کشاورزی حفاظتی و تاب‌آوری کشاورزان نسبت به تغییرات اقلیم، آگاه‌سازی و توانمندسازی کشاورزان از طریق گسترش سواد آبی و سواد زیست‌محیطی با مشارکت نهاد توانمندساز ترویج کشاورزی، پیشنهاد می‌شود.

analysing the most important variables affecting agricultural water security in mazandaran province

introduction the shortage of freshwater resources is one of the primary crises the world faces, despite the constant availability of renewable water sources. as a result, the rising risks associated with water scarcity are a critical concern. the water crisis reduces crops production and negatively affects food security. due to the increase in demand for food, agriculture section is under more pressure because of both water crisis and more demand for food. agricultural sector has been also facing with water shortage due to climate changes caused by the more global warming and low precipitation. water crisis and climate changes leading to a decrease in the crops production. now, agriculture and livelihood of villagers has become unstable more than any time. considering the importance of irrigated farming in mazandaran province in the country’s food security, the present study was conducted with the aim of identifying the most important variables that affecting water security in mazandaran province. materials and methods the statistical population of the research included 16 subject experts with research or executive experience in the fields related to water studies, water security and climate change. the selection of them was done in a purposeful way. the data collection tool was a researcher made questionnaire and the data collection method was face-to-face interview. at first, to identify the variables involved in water security a subject literature review and several semi-structured interviews with subject experts were conducted. then, the experts were asked to evaluate the cross-effects of the identified variables through pairwise comparisons and in the form of the micmac questionnaire. finally, the data were analysis using micmac software. results and discussion according to the results, among the studied variables, knowledge and environmental literacy of villagers and reduction of precipitation due to climate change (input variables) are two important key variables that directly and indirectly affect water security and therefore should be considered. the variables best management of appropriate farm operations , volume and diversity of water resources and good management and governance of agricultural water are intermediate variables, with high impact and high dependence. based on the direct influence network intensity of the key variables involved in water security, variables such as “best management of suitable farm operations”, “good management and governance of agricultural water”, “the degree of resilience of farmers to adapt to climate change” play a central and sensitive role. based on the indirect relationships, “best management of appropriate farm operations”, “the degree of resilience of farmers to adapt to climate change”, “risk management of ecological hazards and climate change” have the greatest indirect effect on other variables and should be considered by policy makers and planners in this field.