تحلیل آثار محیطی توسعۀ گردشگری در نواحی روستایی و عوامل موثر بر آن (مطالعۀ موردی: ناحیۀ آق‌سو کلاله/ استان گلستان)

امروزه گردشگری یکی از بخش‌های بزرگ اقتصاد است که با رشدی سریع قابلیت حمایت از جامعۀ محلی را در ایجاد تنوع اقتصادی‌ دارا‌ست؛ در‌حالی‌که، توسعۀ گردشگری در نواحی روستایی پیامدهای مختلف مثبت و منفی زیست‌محیطی را در پی دارد. برنامه‌ریزی برای ایجاد تعادل بهینه بین منافع و هزینه‌های زیست‌محیطی توسعۀ گردشگری، نیازمند شناخت نگرش جامعۀ میزبان نسبت به پیامدهای محیط‌زیستی گردشگری است. ناحیۀ آق‌سو در شهرستان کلاله استان گلستان نیز‌ جاذبه‌های طبیعی فراوانی دارد که در فصول مختلف سال همواره مورد توجه گردشگران زیادی است. این مطالعه با هدف بررسی نگرش جامعۀ روستایی نسبت به تاثیرات زیست‌محیطی گردشگری در ناحیۀ آق سو در استان گلستان اجرا شده است. به این منظور، از روش پژوهش توصیفی تحلیلی مبتنی بر پیمایش پرسشنامه ای استفاده شد. از ابزار پرسشنامه برای گردآوری داده‌ها استفاده شد. روایی صوری و محتوایی پرسشنامه بر اساس نظرات خبرگان محلی و برخی از استادان دانشگاه و پایایی پرسشنامه از طریق محاسبۀ ضریب آلفای کرونباخ برای بخش های پرسشنامه در دامنۀ 687/0=α تا 888/0=α‌ تایید شد. از داده‌های 130 نفر از سرپرستان خانوار که به‌صورت تصادفی از 5 روستای دهستان آق سو انتخاب شدند، برای تحلیل استفاده شد. در این پژوهش دو متغیر وابسته تاثیرات مثبت و منفی محیط‌زیستی بود که اثر متغیرهای مستقل شامل تعلق اجتماعی، وابستگی اقتصادی به گردشگری، نگرش محیط‌زیستی، استفاده از جاذبه‌های گردشگری، دغدغۀ اجتماعی و ادراک از وضعیت اقتصادی بر آنها از طریق رگرسیون چندگانۀ توام بررسی شد. همچنین، وضعیت این دو متغیر در بین گروه‌های مختلف پاسخگویان از طریق آزمون‌های مقایسه‌ای t و f برای نمونه‌های مستقل نیز ارزیابی شد. نتایج نشان داد، مواردی مانند «افزایش همکاری مردم روستا برای حفظ محیط زیست» و «توجه بیشتر به اصول بهداشتی و جلوگیری از مصرف بی‌رویه»‌ از جمله مهم‌ترین تاثیرات مثبت و «افزایش زباله، فاضلاب و آشغال» و «ازدحام جمعیت در مسیر و محدودۀ جنگل» نیز از جمله مهم‌ترین تاثیرات منفی بوده است. همچنین، متغیرهای جنسیت، تاهل، بومی‌بودن، تحصیلات، سن، درآمد و فاصلۀ مکانی تا جاذبۀ گردشگری تاثیری بر ادراک از پیامدهای مثبت و منفی محیط‌زیستی نداشتند. در‌حالی‌که، افراد عضو نهادهای روستایی تاثیرات منفی محیط‌زیستی را بیشتر از افراد غیرعضو ارزیابی کردند، افراد با سابقۀ اقامتی بیشتر در روستا تاثیرات مثبت را کمتر ارزیابی کردند. نتایج آزمون ویلکاکسون نشان داد‌ پاسخگویان تاثیرات منفی محیط‌زیستی توسعۀ گردشگری در روستاهای محل سکونت خود‌ را بسیار بیشتر از تاثیرات مثبت آن ارزیابی کرده‌اند. نتایج تحلیل رگرسیون چندگانه نشان داد‌ متغیرهای تعلق اجتماعی، نگرش زیست محیطی و دغدغۀ اجتماعی تاثیر معنا‌دار مستقیمی بر ادراک از هزینه های منفی زیست محیطی دارند. همچنین، متغیرهای تعلق اجتماعی، وابستگی اقتصادی به گردشگری و ادراک از وضعیت اقتصادی نیز تاثیر معنادار مستقیمی بر ادراک از تاثیرات مثبت دارند.

Analyzing Environmental impacts of tourism development in rural areas and its determinants case of Aqso area in Golestan province)

Today tourism is one of the largest and fastest growing sectors of economy with the potential to support local communities in developing economic diversity. While tourism development in rural areas induces both different positive and negative environmental consequences. Planning to find an optimal balance between benefit and cost of environments raised from tourism development need to understand attitude of host community towards the environmental impacts of tourism. Aqso area in Kalaleh County of Golestan province has many natural attractions and in different seasons is always great interest to tourists. This research aimed to investigate rural community attitudes towards the environmental impacts of tourism in Aqso area of Golestan province. Descriptiveanalytical research methods technique based on a questionnaire survey was employed. The questionnaire was used for data gathering. The face and content validity of the questionnaire was confirmed by local experts and some faculty members and its reliability way verified through calculated Cronbach's alpha coefficient between α= 0.687 till α=0.888. Data from 130 head of households who selected randomly from 5 villages in Aqsou subdistrict are used in the empirical analysis. In this research two dependent variables include positive and negative environment impacts of tourism and independent variables include, economical dependency on the tourism resources, environmental attitude community attachment, using tourism attractions, community concerns and perceived state of the economy were analyzed by multiple enter regression. Moreover these two dependent variables were compared based on different groups of respondents by independent ttest and oneway ANOVA. The results showed most important of environment positive impact was "increase in local people’s cooperation to environment conservation" and "greater attention to sanitation and the prevention of mass usage" and most important of environment negative impact was "increase in sewage, waste and rubbish" and "crowds in the direction of the forest area". Gender, marriage status, being native, education age, income, as well as distance from tourism place have no influence on perceived environmental negative and positive impacts. While respondents with membership in rural civic groups less value negative impact but people with more length of residency less value positive impacts. The results of Wilcoxon test revealed that negative environmental impacts of tourism development have been assessed more than its positive environmental impacts by respondents. The results of regression analysis showed that community attachment, environmental attitude and community concerns have direct significantly influences on perceive environmental negative impacts. Also community attachment, economical dependency on the tourism resources and perceived state of the economy have direct significantly influences on perceive environmental positive impacts.