سازوکارهای انتقال رطوبت دریای عرب در خشکسالی‌ها و ترسالی‌های فراگیر ایران

پژوهش حاضر بر‌اساس یک آستانۀ فضایی، خشکسالی‌‌ها یا ترسالی‌هایی که حدود 75 درصد و بیشتر ایستگاه‌های مطالعه‌شده (63 ایستگاه همدید) را در دورۀ سرد سال (اکتبر-آوریل) و در بازۀ زمانی 31 ساله (2016-1986) درگیر خود کرده بودند به‌عنوان خشکسالی‌ها یا ترسالی‌های فراگیر تعریف شدند. در این پژوهش از متغیرهای شبکه‌بندی‌ جوّی همچون ارتفاع ژئوپتانسیل، چرخندگی نسبی، پوشش ابر پایین، پوشش ابر میانی و پوشش ابر بالا (اخذ شده از تارنمای مرکز اروپایی پیش‌بینی‌های میان‌مدت جوّی ecmwf) استفاده و سازوکار‌های مختلف انتقال رطوبت دریای عرب در زمان وقوع خشکسالی‌ها و ترسالی‌های فراگیر ایران نیز بررسی شده است. نتایج نشان داد که در هر فصل الگوهای خاصی در انتقال رطوبت این دریا نقش دارد. در فصل پاییز تاخیر در جابه‌جایی جنوب‌سوی کم‌ارتفاع مونسونی جنوب آسیا باعث می‌شود که انتقال رطوبت این دریا به داخل ایران مختل و درنهایت، منجر به خشکسالی‌های فراگیر ایران شود. در فصل زمستان زمانی‌ که پرارتفاع حرارتی آسیایی در قوی‌ترین حالت خود قرار می‌گیرد، زبانۀ غربی آن گسترش و با پرارتفاع دینامیکی اقیانوس اطلس، کل آسیای مرکزی، خاورمیانه و شمال آفریقا را فرا می‌گیرند. در این شرایط پرارتفاع مستقر بر‌روی شبه‌جزیرۀ عربستان، موقعیت غربی‌تری به خود می‌گیرد که این موقعیت جدید ازطرفی، باعث اختلال انتقال رطوبت دریای عرب به داخل ایران می‌شود و از طرف دیگر، زمستان‌های خشک فراگیر را برای ایران به وجود می‌آورد. در فصل بهار کم‌ارتفاع تبت و پرارتفاع اقیانوس اطلس مهم‌ترین بازیگران اقلیم جنوب‌غرب آسیا هستند. تقویت زبانۀ غربی کم‌ارتفاع فلات تبت و گسترش آن بر‌روی نیمۀ شرقی دریای عرب باعث جابه‌جایی غرب‌سوی پرارتفاع مستقر بر‌روی عربستان می‌شود که نتیجۀ آن خشکسالی‌های فراگیر برای ایران خواهد بود.

arabian sea’s moisture transfer mechanisms in pervasive dry and wet periods of iran

to recognize the arabian sea’s moisture transfer mechanisms during the occurrence of pervasive drought and wet years in iran, a standardized precipitation index (spi) was applied to quantize iran’s droughts within the format of a monthly scale. next, based on a spatial threshold, the drought or the wet years that had engaged about 75% or more of the studied stations (63 synoptic stations) within the period of a cold period (october-april) during 30 years (1986-2016) were defined as the pervasive drought or wet years. in the end, using atmospheric gridded variables, the various mechanisms of the arabian sea’s moisture transfer were examined during the occurrence of iran’s pervasive drought and wet years. the results indicated that during winter, the asian thermal high pressure reaches its strongest state, its western part is expanded, and, together with the atlantic ocean’s dynamic high pressure, they capture the whole of central asia, the middle east, and northern africa. under these conditions, the high pressure established over the saudi arabian peninsula takes a more western position and this new position disrupts moisture transfer from the arabian sea into iran the result of which would be pervasive dry winters for iran.