تاثیر احیای پوشش گیاهی بر مولفه‌های مورفومتری نبکا و نقش آن در تثبیت شن‌های روان منطقه‌ نیمروز سیستان

پوشش گیاهی نقش بسزایی در تعیین دینامیک و مورفولوژی تپه‌های ماسه‌ای در محیط‌های بیابانی دارد. وجود پوشش گیاهی در سطح زمین با حفاظت از سطح خاک و تاثیر بر شرایط حمل‌ونقل رسوبات حمل‌شده با باد موجب ایجاد چشم‌انداز بادی طی واکنشی طبیعی با ایجاد پدیده‌ نبکا در مناطق بیابانی می‌شود؛ این فرایند برای خنثی‌کردن تنش فرسایش بادی در این مناطق به وقوع می‌پیوندد. هدف از اجرای پژوهش حاضر، بررسی تاثیر احیای پوشش گیاهی بر مولفه‌های مورفومتری نبکا و نقش آن در تثبیت شن‌های روان سیستان است. به این منظور پس از اجرای طرح پخش سیلاب و جنگل‌کاری در منطقه‌ نیمروز سیستان طی سال 1382، با احیای پوشش گیاهی در عرصه، براساس روش تک‌بعدی و با استقرار 5 ترانسکت خطی به طول 50 متر به‌طور تصادفی، پارامترهایی همچون ارتفاع، قطر قاعده، حجم نبکا، قطر تاج پوشش، ارتفاع گیاه، دامنه‌ رو به باد و دامنه‌ پشت به باد در 45 نبکا مربوط به گونه‌ گز (tamarix) در بازه‌های زمانی مختلف طی دوره‌ای 16ساله اندازه‌گیری شد. با اندازه‌گیری ویژگی‌های مورفومتری نبکاها، همبستگی مولفه‌های مورفومتری براساس آنالیز همبستگی و تحلیل رگرسیون چندمتغیره بررسی شد. در بررسی همبستگی معیارها، یافته‌ها نشان داد عوامل پوشش گیاهی با مولفه‌های مورفومتری نبکاها همبستگی معنا‌داری دارد. نتایج حاصل از تحلیل رگرسیون چندگانه نیز مبین توجیه 9/ 92درصدی تغییرات حجم نبکاها با مولفه‌ مساحت تاج پوشش گیاهی است. در بررسی رسوبات تثبیت‌شده در نبکاها نیز یافته‌ها حاکی است با رشد پوشش گیاهی، حجم نبکاها به‌طور میانگین از 53 /0 به 69/ 15 مترمکعب افزایش یافته که پیرو آن، میزان رسوب نیز از 97/ 184 به 79/ 879 تن افزایش یافته است. مقایسه‌ آماری داده‌های اندازه‌گیری‌شده نشان داد اختلاف معنا‌داری بین میانگین مقدار رسوب تثبیت‌شده (در سطح یک درصد) در نبکاها وجود دارد. با توجه به نتایج به‌دست‌آمده، احیای پوشش گیاهی با پخش سیلاب و جنگل‌کاری در مکان‌های مناسب، راهکار کارآمدی برای تثبیت شن‌های روان در منطقه‌ پژوهش است.