واکاوی اثر رشته‌کوه‌های زاگرس بر تغییرات بارش‌های سودانی در غرب ایران

رشته‌کوه‌های زاگرس به‌مثابه مهم‌ترین چهره ناهمواری در غرب ایران علاوه بر اثر کوهساری بر وقوع بارش‌ها، بر فعالیت سامانه‌های بارشی نیز تاثیرگذارند. هدف اصلی مقاله حاضر، تحلیل اثر تقویت‌کننده کوه‌های زاگرس بر سامانه سودانی است. برای این منظور با روش تحلیل عاملی از بین بارش‌های یک‌روزه سودانی در طول دوره 1996 تا 2017، سه نمونه بارش یک‌روزه 2 دسامبر 1999، 30 مارس 2012 و 20 مارس 2015 انتخاب و بررسی شد. روش مطالعه‌شده، استفاده از تحلیل همدیدی عناصر جوّی و مدل درون‌یابی بارش در محیط gis بوده است. این مطالعه نشان داد وزش دمایی گرم و برخورد سامانه سودانی به دامنه‌های غربی و جنوب غربی زاگرس سبب کاهش ارتفاع ژئوپتانسیل و شکل‌گیری میدان تاوایی مثبت شده است. وزش تاوایی مثبت به سمت دامنه‌های جنوب شرقی و داخلی زاگرس نیز موجب تقویت حرکات صعودی در این دامنه‌ها شده است. در ترازهای بالاتر جوّ، وزش دمایی سرد در مجاورت با منطقه وزش دمایی گرم سطوح زیرین به کاهش ارتفاع ژئوپتانسیل تراز میانی جوّ انجامیده و حرکات صعودی هوا را تقویت کرده و شرایط مناسب ترمودینامیکی برای رشد و تقویت ابرهای همرفتی و بارش شدید بر سطح ناهمواری‌های منطقه فراهم شده است. در این پژوهش مشخص شد در همه نمونه‌ها جهت ورود سامانه و رطوبت به منطقه از دامنه و طول موج ناوه میانی جوّ پیروی کرده است. نتایج نشان داد بیشینه بارش‌ها در دامنه‌های واقع در مسیر ورود سامانه دیده شده است. همچنین تغییرات بارش بر شیب‌های تند زاگرس بیشتر از سطوح دیگر بوده است.

Investigating the Effect of Zagros Mountains Range on Sudanese Rainfall Changes in Western Iran

Zagros Mountains range as the most important face of topography in western Iran can affect the activity of precipitation systems in addition to the effect of orography on the occurrence of precipitation. The objective of this paper is to analyze the enhancing effect of the Zagros Mountains on the Sudanese system. For this purpose, three oneday rainfall samples including December 2, 1999, March 30, 2012, and March 20, 2015 were selected and analyzed using factor analysis among oneday Sudanese rainfall systems during the period  from 1996 to 2017. The method used was synoptic analysis of atmospheric parameters and rainfall interpolation model in GIS environment. This study demonstrated that the warm air stream and contact of the Sudanese system with the western and southwestern slopes of Zagros reduced the geopotential height and formatted a positive vorticity field. Positive vorticity blow to the southeast and inland slopes of Zagros caused upward movements on these slopes. At higher levels of atmosphere, cold air blow in adjacent to warm air blow area of lower levels of atmosphere reduced the geopotential height of the atmosphere and enhanced the upward movement of the atmosphere. Thus, suitable thermodynamic conditions were provided for the growth and reinforcement of convective clouds and heavy rainfall over the topography surface. In this study, it was found that in all the studied rainfall samples, entrance direction of the system and humidity to region has followed from width and length of wave in middle layer of atmosphere. The results showed that the maximum precipitation was observed in the slopes located in direction of Sudanese rainfall system entrance. Also, precipitation changes on steep slopes of Zagros were also greater than other levels.