تحلیل مولفه‌های کمّی حوضه آبریز و نقش آنها در میزان رسوب سالیانه 17 حوضه آبریز شمال شرق کشور

عوامل متعددی در میزان رسوب سالیانه حوضه آبریز تاثیرگذار است. مولفه‌های کمّی حوضه آبریز و شبکه زهکشی نقش بسیار تعیین‌کننده‌ای در میزان رسوب رودخانه‌ها دارد. در این پژوهش شاخص‌های مورفومتری حوضه آبریز همچون مساحت (a)، محیط (p)، نسبت دایره‌ای (re)، نسبت کشیدگی (rf)، میانگین ارتفاع (h)، میانگین شیب (s)، تراکم زهکشی (dd)، طول آبراهه‌ها (bl)، تراکم گسلی (df)، درصد سازندهای فرسایش‌پذیر (pq)، نسبت انشعابات (rb)، تعداد ناهنجاری سلسله‌مراتبی (ha)، شاخص ناهنجاری سلسله‌مراتبی (∆a) و تراکم ناهنجاری سلسله‌مراتبی (ga) مربوط به 17 حوضه آبریز در شمال شرق کشور محاسبه شد؛ سپس با بهره‌گیری از داده‌های دبی و رسوب سازمان آب منطقه‌ای، دبی سالیانه رسوب (ss) هر ایستگاه با روش‌های چندمتغیره برآورد رسوب تعیین و پس از آن میزان رسوب سالیانه حوضه‌ها (تن در سال در هر کیلومترمربع) محاسبه شد. درنهایت با محاسبه رابطه خطی و ضریب همبستگی، تاثیر تک‌تک شاخص‌های مورفومتری حوضه آبریز در میزان رسوب سالیانه محاسبه و ارزیابی شد. نتایج پژوهش نشان می‌دهد حوضه‌های طرقبه و رادکان به ترتیب با میزان رسوب 05/1533، 07/1437 بیشترین و حوضه‌های ینگجه و باراریه با میزان رسوب 224، 462 ton/km2 در سال کمترین میزان رسوب سالیانه را به خود اختصاص داده‌اند. براساس محاسبات، شاخص‌هایp ،∆a ، ha،l ،a ،ga ، re به ترتیب با 301/0، 279/0، 249/0، 232/0، 230/0، 18/0 و 152/0 بیشترین همبستگی را با میزان رسوب سالیانه دارند؛ همچنین بین شاخص‌های pq، s، dd، rb ارتباط نسبتاً ضعیفی با میزان رسوب سالیانه برقرار است. در سایر شاخص‌ها هیچ‌گونه همبستگی با میزان سالیانه رسوب حوضه‌ها وجود ندارد. محاسبات حاکی است میزان رسوب سالیانه در حوضه‌های پژوهش به‌طور کامل متاثر از عوامل مورفومتری نیست و مولفه‌هایی مانند شدت و مدت بارش، نوع خاک، کاربری اراضی و پوشش گیاهی در برآورد میزان رسوب سالیانه حوضه‌ها باید لحاظ شود تا نتایج دقیق‌تری از آن به دست آید.

Quantitative Analysis of the Basin Components and its Role in the Rate of Annual Sediment Yield (17 Basins in North East Iran)

Several factors affect the rate of annual sediment basin. Components of the basin and drainage network have a very important role in river sedimentation rate. This study calculated morphometric parameters of basin such as: area (A), the perimeter (P), the ratio of a circle (Re), elongation ratio (Rf), mean height (H), mean slope (S), drainage density (Dd), drainage frequency (Df) along the channels (BL), fault density (DF), the percentage of Quaternary formations (PQ), bifurcation ratio (Rb), the number of hierarchical anomaly (Ha), hierarchical anomaly index (Δ a), density hierarchical anomaly (ga) in the 17 Basins in the North east of Iran. Then, the annual sedimentation rate of the basins (t / y per square kilometer) and the annual sediment suspended (ss) of each station were determined by multivariate statistical methods and using discharge and sediment data Khorasan Razavi regional water authority. Then the annual sedimentation rate of the basins (tons per year per square kilometer) was calculated. Finally, linear regression and correlation coefficients were evaluated among the components of the basin and the rate of annual sediment. The results of the research show that the highest annual sedimentation rates are in the Torghabeh and Radekan basins, respectively, with 1533.1, 1437.1 tons / km2. The lowest annual sedimentation rate is in Yangaje and Bar watersheds with 224.1, 462.3tons / km2 per year. According to the calculations of P, Ga, A, L, Ha, Δa, and Re indexes, with the values of 0.301, 0.249 0.232 and 0.230, respectively, have the most correlation with the annual sedimentation rate. In addition, there is a relatively weak correlation between PQ, S, Dd, Rb and annual sedimentation rates. In the case of other parameters, there is no correlation with the annual rate of sedimentation of the basins. The analysis indicated that annual precipitation rates are not entirely affected by morphometric factors in research basins. Factors such as intensity and duration of precipitation, soil type, land use and vegetation in estimating the annual sedimentation rate of the basins should be considered to achieve more accurate results.