تاثیر محدودیت منابع آب بر تنش‌های هیدروپلیتیک (نمونۀ موردی: حوضۀ آبریز مرکزی ایران با تاکید بر حوضۀ آبریز زاینده‌رود)

هیدروپلیتیک یکی از گرایش‌های جغرافیای سیاسی است که به مطالعۀ نقش آب در رفتارهای سیاسی در مقیاس‌های گوناگون می‌پردازد. ایران از جمله کشورهای است که به‌دلیل قرارگرفتن در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان و پراکنش نامناسب زمانی و مکانی بارش‌ها با کمبود آب رو‌به‌رو بوده است. در این میان، حوضۀ آبریز زاینده‌رود با داشتن بزرگ‌ترین رود حوضۀ آبریز مرکزی کشور، تامین‌کنندۀ آب بخشی از استان‌های اصفهان، چهارمحال بختیاری و یزد است و با داشتن توان بالای کشاورزی و گردشگری و نیز در برگرفتن قطب جمعیتی و صنعتی کشور از اهمیت بالایی برخوردار است. این عوامل سبب شده است تا نیاز آبی در این حوضۀ بین آبریزنشینان و دیگر بهره‌مندان از آن، افزایش یابد تا آنجا که منجر به درگیری و تنش نیز شده است. پژوهش حاضر بر این فرض استوار است که با رشد و گسترش صنعت و سکونتگاه‌ها و همۀ عوامل محدودیت‌زای منابع آبی، تنش‌های برخاسته از کمبود منابع آبی افزایش خواهد یافت. داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز این پژوهش به روش کتابخانه‌ای و میدانی گردآوری شده است. نتایج حاصل گویای آن است که رشد جمعیت و شهرنشینی، رشد صنایع، تغییر اقلیم و ناپایداری‌های آن، برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و کشاورزی سنتی، از مهم‌ترین عوامل محدودکنندۀ آب و به‌دنبال آن باعث تنش در این حوضه شده است. از این‌رو، سرانۀ آبی زاینده‌رود کاهش چشمگیری داشته است که بر تشدید کمبود آب می‌افزاید و این بحران هیدروپلیتیکی می‌تواند با پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی خود، امنیت ملی را به مخاطره افکند.

The Effect of Limited Water Resources on Hydropolitic Tensions(Case Study: Iran’s Central Catchment with Emphasis on Zayandehrood Basin)

Hydropolitics is a branches in Political Geography which is about role of water in political relations in various levels. Iran is one of the countries that is located in arid and semiarid areas and because of inappropriate place and time transmittal of precipitation, has suffered from water scarcity. Meanwhile, Zayanderood basin, which is the biggest river of central catchment area of Iran, supplies water of some parts of Isfahan, ChaharmahalBakhtiari and Yazd provinces. This basin is very important because of its high agricultural and tourism potential and being the population and industrial pole of the country. These factors have increased the need for water in the basin between residents of this catchment and other beneficiaries so that some tensions and disputes has occurred. This paper is based on the premise that with the growth of the industry and settlements and all the constraints of water resources, the tensions caused by the shortage of water resources will increase. Data for this paper were obtained from library and field methods. The results indicated that population growth and urbanization, the growth of industries, its changing nature and unsustainability, the unplanned withdrawal of underground water and traditional agriculture, have been one of the most important limiting factors for water and, consequently, caused tension in this basin. As a result, Zayanderood’s water per capita dramatically decreases and exacerbates the shortage of water and can endanger national security with the economic, social and environmental consequences as a hydropolitical crisis.