بررسی چینه‌شناسی نبکاها برای تشخیص نوسان‌های اقلیمی مطالعۀ موردی: حوضه علاء در حاشیۀ کویر مرکزی

رسوبات بادی منبع عمده‌ای از اطلاعات دیرینۀ محیطی هستند و از چینه‌شناسی و رسوب‌شناسی تپه‌های ماسه‌ای برای تفسیر رخدادهای گذشته ناشی از افزایش فعالیت بادی استفاده می‌شود. عناصر چینه‌شناسی و رسوب‌شناشی تپه‌های بادی مانند تراکم پالئوسل‌ها و رس‌ها‌،‌ شاخص‌هایی از تغییرات و نوسان‌‌های اقلیمی هستند که شواهد مفیدی از بازسازی محیط‌های گذشته در مناطق خشک‌ فراهم می‌کنند. با توجه به اینکه اطلاعات بسیار محدودی از ویژگی‌های اقلیم دیرینۀ مناطق خشک و بیابانی ایران موجود است‌، چینه‌شناسی رسوبات موجود در تپه‌ها و نبکاهای این مناطق‌، به شناخت اقلیم گذشتۀ حاکم بر آنها کمک می‌کند؛ به همین دلیل، در این پژوهش با استفاده از شواهد چینه‌شناسی به بازسازی اقلیم دیرینه در نبکازارهای حوضه علاء در حاشیۀ کویر مرکزی پرداخته شده است. روش این پژوهش بر پایۀ مطالعات میدانی و آزمایشگاهی و نیز تحلیل داده‌های مربوط به چاه‌های مشاهده‌ای و داده‌های باد این حوضه است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد ‌میزان ضخامت چینه‌های نبکاها، رنگ، اندازۀ ذرات و چسبندگی ذرات متاثر از اقلیم زمان خود و به‌گونه‌ای است که در دوره‌های خشکسالی میزان ضخامت چینه‌ها در نبکا بیشتر‌ و برعکس در دوره‌های مرطوب‌تر ضخامت چینه‌ها کمتر است. همچنین، چینه‌های نبکاها با تاثیر از نوسانات سطح اساس آب زیرزمینی تغییراتی را در خود ثبت کرده‌اند؛ به‌گونه‌ای که با کاهش سطح آب زیرزمینی میزان چسبندگی ذرات رسوبی چینه‌ها به‌علت کاهش رطوبت در دسترس کاهش یافته است و در صورتی که این افت سطح آب زیرزمینی همچنان ادامه یابد، در سال‌های نه‌چندان دور محیط تراکمی این نبکاها به محیطی فرسایشی تبدیل می‌شود و با توجه به جهت بادهای غالب و قوی‌ترین بادهای این حوضه، شهرهای حاشیۀ جنوب شرقی و جنوبی این نبکاها در معرض توفان‌های گرد و خاک حاصل از فرسایش کاوشی این نبکاها قرار می‌گیرند.