بررسی ارتباط میان ساختار فضایی منطقه‌ای، پراکنده رویی و الگوی سفر بین‌شهری در استان‌های ایران

بسیاری از صاحب‌نظران و برنامه‌ریزان منطقه‌ای معتقدند، توسعه چندمرکزی، می‌توانند تعادلی میان رشد، پراکندگی و فشردگی ایجاد کنند و ضمن حفاظت از اراضی، با کاهش سفرهای وسایل نقلیه موتوری از انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از آن بکاهند. بر این اساس، مقاله حاضر در پی آن است تا با بررسی ارتباط میان چند مرکزیتی یا تک مرکزیتی 31 استان کشور، الگوی سفر و پراکنده رویی، درک تصمیم سازان را نسبت به کاربست آن تقویت کند. بدین ترتیب، منطق پژوهش حاضر قیاسی و مبتنی بر روش‌های توصیفی و همبستگی است. ابتدا با استفاده از دو معیار توزیع اندازه شهرها و پراکنش فضایی مراکز، میزان چند مرکزیتی استان‌های کشور تعیین شد. سپس با استفاده از همبستگی پیرسون، ارتباط میان شاخص‌های ساختار فضایی و متغیرهای پراکنده رویی و الگوهای سفر در سطح استان‌های کشور موردبررسی شد. نتایج نشان می‌دهد، استان‌های چند مرکزی‌تر، به ازای هر نفر (شخصی و عمومی) سفرهای بیشتری تولید می‌کنند. همچنین بین پراکنش فضایی شهرها، میزان چند مرکزیتی استان‌ها و مصرف انرژی ناشی از حمل‌ونقل، پیوندی مثبت و معنادار (825/0) وجود دارد. اگرچه، در نگاه اول، افزایش سهم سفرها با خودرو شخصی، می‌تواند تهدیدی در مناطق چندمرکزی به نظر آید اما با توجه به تقاضای سفر می‌تواند توجیهی اقتصادی برای تقویت حمل‌ونقل عمومی و فرصتی برای کاهش آلودگی‌ها به‌خصوص در مناطق کلان‌شهری چندمرکزی باشد. به‌علاوه، بین توزیع اندازه شهرها، تعداد و مساحت پروانه‌های ساختمانی پیوندی معکوس (به ترتیب، 37/0- و 36/0-) برقرار است که می‌تواند حاکی از تضعیف محرک‌های اقتصادی برای پراکنده رویی در شهرها باشد. در نهایت، به نظر می‌رسد الگوی چندمرکزی- فشرده می‌تواند ساختار مناسب‌تری برای توسعه پایدار باشد.

investigating the relationship between regional spatial structure, dispersion and the pattern of intercity travel in the provinces of iran

many experts and regional planners believe that multicenter development can create a balance between growth, dispersion, and compression, and while protecting land, reduce greenhouse gas emissions by reducing motor vehicle trips. based on this, this article seeks to strengthen the decision makers’ understanding of its application by examining the relationship between polycentricity or monocentricity in 31 country provinces, the travel pattern and scattered behaviour. thus, the logic of the current research is comparative and based on descriptive and correlational methods. first, using two criteria of city size distribution and spatial distribution of centres, the degree of polycentricity of the country’s provinces was determined. then, using pearson’s correlation, the relationship between the spatial structure indicators and topographically dispersed variables and travel patterns at the level of the country’s provinces was investigated.