نقش انسان بر مورفولوژی رودخانه‌ای هولوسن بالایی و شکل‌گیری کانون‌های گرد و غبار در جنوب‌غرب استان خوزستان

پهنه های وسیعی از استان خوزستان جزو مناطق مستعد تولید گرد و غبار به شمار می آیند. در این استان، هفت کانون تولید گرد و غبار داخلی وجود دارد. تعدادی از این کانون ها مانند کانون گرد و غبار شماره یک (جنوب تالاب هورالعظیم)، در واقع دشت های سیلابی و آبرفتی زمین‌های پست خلیج‌فارس و بین‌النهرین هستند که ارتباط خود را با رودخانه های بزرگی مانند کرخه در هولوسن بالایی از دست داده اند. وجود چنین مسئله ای به همراه خشکسالی های پی در پی موجب تبدیل شدن دشت های وسیعی از جنوب غرب استان خوزستان به کانون گرد و غبار شده است. در این راستا این پژوهش در نظر دارد، نقش فعالیت های انسان در تغییر مورفولوژی رودخانه کرخه و اثر آن بر شکل گیری کانون های گرد و غبار را بررسی کند. این پژوهش با استفاده از تصاویر ماهواره ای سال‌های 1991، 1998و  2002 میلادی، سنجنده liss از ماهواره irs هند مربوط به سال 2006 میلادی، تصاویر گوگل ارث، نمونه برداری از رسوبات تا عمق 10 متری و انجام بازدیدهای میدانی انجام شده است. در مراحل انجام پژوهش،‌ کلیه محیط ها و زیر محیط های رسوبی ‌رودخانه ای منتهی به کانون گرد و غبار شناسایی و سپس با استفاده از شاخص های بارزسازی مکانی و طیفی، تغییرات بلندمدت و میان مدت رودخانه کرخه استخراج شد. نتایج نشان داد، در محدودۀ مورد مطالعه حداقل سه کانال متروک رودخانه ای وجود دارد. طولانی ترین آن ها، کانال متروک جفیر به طول حدود50 کیلومتر است که به قسمت های جنوبی تالاب هورالعظیم جریان داشته است. این کانال به دلیل قطع ارتباط با رودخانه کرخه و عدم سیلابی شدن حداقل برای یک دوره 1300 ساله، اکنون به عنوان یکی از هفت کانون گرد و غبار، به شمار می آید. در صورت ساماندهی و احیای مجدد این کانال، امکان مقابله با فرسایش بادی از طریق افزایش زبری خاک، ‌افزایش رطوبت خاک و پوشش گیاهی وجود خواهد داشت

Human Role on Upper Holocene River Morphology and Formation of Dust Hotspots in Southwest Khuzestan Province

Large areas of Khuzestan province are among the most susceptible areas for dust production. There are seven domestic dust producing hotspots in the province. Some of them, like the No.1 Dust hotspot (south Hoor alAzim), are in fact flood and alluvial plains lowlands of the Persian Gulf and Mesopotamia that have lost contact with large rivers such as Karkhe for many years. Such a problem, along with the subsequent droughts, has made a vast plain southwest of Khuzestan province hotspot dust storms. In this regard, the present study intends to investigate the role of human in relation to morphodynamic changes of Karkheh River and dust hotspots. This research was conducted using Landsat satellite images from 1991, 1998, 2002, Liss sensor from the IRS satellite of 2006, Google Earth images, sediment sampling and field surveys. During the research process, all sedimentary environments and subenvironments of sediments leading to the dust zone were identified and then longterm and midterm changes in the river were extracted using spatial and spectral indices. The results showed that there were at least three abandoned rivers in the study area. The longest of them is the abandoned Jofier Canal, about 50 kilometers long, which flowed to the south of the Hoor alAzim in a very long time. This canal is more important than others because of the possibility of feeding the number one dust hotspot. Certainly by restoration this canal, wind erosion combat can be directed towards ways to create and strengthen water harvesting systems that increase soil roughness, soil moisture and vegetation, and increase wind erosion thresholds.