تغییرات مکانی سنجه‌های سیمای سرزمین در پوشش گیاهی جوامع حاشیه متاثر از نوع کاربری اراضی در رودخانه قره‌سو استان اردبیل

فعالیت‌های طبیعی و مخرب بر رودخانه‌ها باعث تخریب پوشش گیاهی و فرسایش کناره‌های آن شده و ممکن است پیامدی جبران‌ناپذیری داشته باشد. این پژوهش با هدف بررسی تغییرات مکانی پوشش گیاهی جوامع حاشیه رودخانه قره‌سو استان اردبیل براساس سنجه‌های سیمای سرزمین و با در نظر گرفتن معیارهای مربوط به الگو و ویژگی‌های سیمای سرزمین در سطح سیما و لکه انجام شد. در ابتدا مقایسه میانگین بین سنجه‌های مختلف سیمای سرزمین در چهار کاربری اراضی مختلف با استفاده از آنالیز واریانس انجام گردید، سپس برای تعیین تفاوت معنی‌داری بین مقادیر سنجه‌ها، از تحلیل واریانس یک طرفه به روش دانت استفاده شد. براساس نتایج، مقادیر میانگین تغییرات سنجه contag در بازه‌های مختلف مطالعاتی و کاربری‌های اراضی‌ مختلف بین 0.00 تا 69.80 به‌ دست آمد. حداقل و حداکثر مقادیر میانگین مربوط به بازه با کاربری مسکونی و مرتع (0.00) و باغ با مقدار (69.80) است. میانگین تغییرات شاخص (split) در بازه با کاربری اراضی مختلف بین 9.93 تا 27.97 به ‌دست آمد، که اگرچه لکه‌های حاشیه رودخانه در بازه با کاربری اراضی باغ دارای بیشترین پیوستگی است اما به‌ حالت تکه درآمده و گسستگی بین لکه‌های حاشیه رودخانه افزایش یافته است؛ همچنین نتایج شاخص تجمع (ai) نشان داد که لکه‌ها در بازه‌های مختلف مطالعاتی و کاربری‌های اراضی‌ مختلف پیوستگی بالایی دارند. در سطح لکه میانگین مقدار سنجه area_cps برای رودخانه قره‌سو استان اردبیل بین 25.75 تا 36.96 به‌‌دست آمد. مقادیر سنجه enn از 25.75 (بازه با کاربری کشاورزی) تا 39.96 (بازه با کاربری باغ) متغیر است. در مجموع بین کاربری باغ با سایر کاربری‌ها تفاوت معنی‌داری در سطح لکه و سیما وجود دارد. وجود و پیوستگی جوامع حاشیه رودخانه از عوامل ایجاد پیچیدگی و تنوع بخشیدن به اکوسیستم رودخانه است، لذا حفظ و احیای پوشش گیاهی حاشیه رودخانه می‌تواند علاوه بر حفظ و تقویت ارزش‌های محیط زیستی، از شدت خسارت‌های ناشی از تغییر مسیر رودخانه و نیز وقوع سیلاب بکاهد. پیشنهاد می‌شود برای جلوگیری از تخریب بیشتر از طریق لکه‌های انسان ساخت و کشاورزی، حریم جوامع حاشیه رودانه رعایت شود.

Spatial Variations of Landscape Metrics in Riparian Area Vegetation of Gharesou River Reaches under the Effect of Different Land Uses, Ardabil Province

The buffer strips along the river ecosystems createa permeable zone with high hydraulic roughness that enters the surface flow into the hypothetic zone and is permitted to penetrate through its roughness. The metrics were then extracted and the text results converted to the spreadsheets. It should be noted that the landscapes metrics with high intercorrelations amounts were excluded from based on the study objective and expert judgment. Therefore, the difference between the values of different landscape metric in four land uses classes were analyzed by using the SPSS software. At first, the variance homogeneity of the landscape metrics were tested and the differences among different land use classes were explored using the Analysis of Variance test. The significant differences in the values of landscape metrics were determined using the Dunnett test. According to the results, the mean changes of the CONTAG metric in different land uses was ranged from 0.00 to 69.80. The minimum and maximum mean values of the mentioned metric were calculated in the residential and rangeland land uses, with the values of 0.00 and 69.80, respectively. The mean value of changes in the SPLIT metric ranged from 9.93 to 27.97. However, the connectivity of the riparian areas have the highest amount in orchard land use, they have been fragmented due to human interference and fermentation has been occurred in the riparian area patches. Also, the results of accumulation index (AI) showed that the riparian area patches had a high connectivity in the studied reaches with different land uses. At the patch level, the mean value of AREA_CPS metric were between 25.75 to 36.96 in the studied reaches of the Gharasso River. The value of ENN landscape metric values ranges from 25.75 (agricultural land use) to 39.96 (orchard land use). In conclusion, the results showed that in some reaches located in the upstream parts of the study area which passes through Ardebil city, the riparian area vegetation had high amount of connectivity. Therefore, preserving and restoring vegetation along the river margin can preserve and enhance the environmental values and reduces the severity of damages caused by river flooding.