ارزیابی توان اکولوژیک واحدهای هیدرولوژیک حوضه‌‌های آبخیز به منظور اولویت‌‌بندی عملیات اجرایی آبخیزداری. مطالعه موردی: حوضه آبخیز دشت مختاران، بیرجند

توجه به حوضه‌ های آبخیز به عنوان اصلی ترین عامل جهت توسعه پایدار در مباحث مدیریتی حائز اهمیت می باشد. ارزیابی توان اکولوژیکی و اولویت‌ بندی حوضه‌ های آبخیز با توجه به معیارهای مختلف اکولوژیکی، از موارد مهم در برنامه‌ ریزی و مدیریت جامع حوضه ‌های آبخیز می ‌باشد. در این مطالعه، از روش ترکیبی fuzzy-topsis جهت تصمیم ‌گیری چند شاخصه در حوضه آبخیز دشت مختاران واقع در شهرستان بیرجند استفاده گردید. 13 معیار محیط زیستی شامل کمیت و کیفیت آب زیرزمینی منابع پایین ‌دست و بالادست، شدت سیل‌خیزی، حفاظت خاک، کمیت آب سطحی، علوفه تولیدی، تبخیر و تعرق پتانسیل، ترکیب گیاهی، فرسایش آبی و بادی، ظرفیت چرا در حوضه مطالعاتی اندازه‌ گیری و حوضه به 3 بلوک ارتفاعات شمالی، جنوبی و دشت حوضه که هر کدام دارای معیار‌های خاص خود می ‌باشند نیز تقسیم بندی گردید. سپس معیارهای هر بلوک با فرآیند تحلیل سلسله مراتبی وزن دهی و هر یک از 13 معیار محیط زیستی نیز فازی سازی و مشکل اصلی هر زیرحوضه با توجه به مطالعات انجام شده در حوضه تعیین و براساس نوع مشکل، زیرحوضه‌ ها در هر بلوک گروه‌‌بندی شدند. براساس روش ارزش گذاری طیف لیکرت، اهمیت نسبی زیرحوضه ‌ها نسبت به هر یک از معیارها به صورت اعداد فازی مثلثی مشخص و ضریب نزدیکی زیرحوضه‌‌های هر گروه برآورد و نقشه اولویت ‌بندی عملیات اجرایی آبخیزداری کل حوضه ترسیم گردید. نتایج نشان داد که زیرحوضه های دارای اولویت کم و خیلی کم 54.05 درصد محدودۀ مورد مطالعه را در برگرفته ‌اند، که بیشتر بر دشت حوضه و ارتفاعات شمالی حوضه منطبق هستند و زیرحوضه های دارای اولویت زیاد و خیلی زیاد 39.52 درصد محدودۀ مورد مطالعه را در برگرفته ‌اند، که بیشتر بر ارتفاعات شمالی و ارتفاعات جنوبی حوضه و بخش‌ هایی از دشت حوضه منطبق می‌ باشند و همچنین زیرحوضه های دارای اولویت متوسط 6.42 درصد محدوده مورد مطالعه را در برگرفته‌ اند، که بیشتر بر ارتفاعات جنوبی حوضه و دشت حوضه منطبق هستند.

Ecological capability assessment of watershed hydrological units to prioritize watershed management executive operations using Fuzzy_TOPSIS approach (Case study: Mokhtaran Plain Basin, Birjand, Iran)

Watersheds are considered as the main unit of planning for sustainable development in many management issues. Evaluating the ecological capability of watersheds and their ranking according to different ecological criteria for prioritizing water management operations is one of the important issues in watershed planning and management. In this study, the FuzzyTOPSIS integration method, was chosen to be usen in the Mokhtaran watershed. In this work, 13 environmental criteria, including water resources quantity, flood intensity, soil conservation, surface water quality, groundwater quality, forage production, potential evapotranspiration, groundwater quantity, upstream resources, vegetation composition, water erosion, wind erosion, grazing capacity and groundwater quality of upstream resources were estimated and used. The study area was divided into three blocks of northern heighlands, southern highlands and plain. Each of them has its own criteria, according to the characteristics and potentials of each block. Then, the criteria of each block were weighted by AHP method and each of the 13 environmental criteria was fuzzified. After the fuzzification of the criteria and the weighting of the criteria of each block, the main problem of each subbasin was determined according to previous studies in the watershed. Then, accordingly, the subbasins were grouped in each block. Moreover, based on the Likert spectrum, the relative importance of options (subbasins) was identified as triangular fuzzy numbers relative to each criterion. Finally, by entering all of the inputs in Fuzzy Topsis Solver 2013, the coefficient of proximity of each subbasin was estimated and based on the nearest coefficient, the priority map of the watershed management plan for the watershed of Mokhtaran was extracted. According to this map, the subbasins M8, M13, M15, M16, M21, M22, M25, M26, M28 (in the northern heights of the area), M2, M42, M43, M51 (within the southern heights of the area), M32 , M34, M46, M’13 and M’14 (within the plain of the basin) were considered to be in the highest priority and as critical hydrological units. The subbasins M4, M5, M’4, M’5 (in northern highlands) and M1 (in the plain) were placed at the lowest priority over the study watershed.