کاربرد روش جای پای اکولوژیک در ارزیابی پایداری زیست‌محیطی. مطالعه موردی: شهرستان گرگان

شهرها پس از انقلاب صنعتی به سرعت توسعه یافتند و این رشد و توسعه پیامدهای بسیاری با خود همراه داشت. عمدۀ آثار این پیامدها بر محیط‌زیست و کیفیت زندگی مردم این جوامع وارد شده است. با بروز و تشدید این آثار، رهیافت توسعۀ پایدار از سوی سازمان ملل متحد مطرح شد و در دستور کار دولت‌ها و برنامه‌ریزان قرار گرفت. یکی از عناصر اساسی توسعۀ پایدار این است که انسان‌ها در چارچوب ظرفیت زیستی طبیعت زندگی کنند. روش جای پای اکولوژیک تاکنون برای سنجش پایداری شهرهای بزرگ دنیا مانند لندن، سانتیاگو، لیورپول مورداستفاده قرار گرفته است. این پژوهش به بررسی جای پای اکولوژیکی شهرستان گرگان می‌پردازد و تلاش می‌کند به این پرسش پاسخ دهد که آیا فضای بوم‌شناسی شهرستان گرگان توان حمایت و برآورد نیازهای اساسی جمعیت شهر را دارد؟ این پژوهش از نوع کاربردی با رویکرد کمّی است. داده های پژوهش از نوع اولیه برای اطلاعات مربوط به مصرف مواد غذایی و ثانویه برای اطلاعات مربوط به میزان مواد زائد تولیدشده، مصرف آب، الکتریسیته، سوخت های فسیلی، جمعیت، مساحت مسکن است. به‌منظور تحلیل داده ها، میزان جای پای اکولوژیک برای هر یک از شاخص‌ها همچون غذا، مواد زائد، حمل‌ونقل، گرمایش گازهای طبیعی، نیروی الکتریسیته، آب و مسکن محاسبه و مجموع جای پای اکولوژیک این شاخص ها با ظرفیت زیستی شهرستان گرگان مقایسه گردید. یافته های این پژوهش نشان می‌دهد که جای پای اکولوژیکی شهرستان گرگان در گروه مصرفی مواد غذایی، مواد زائد، حمل‌ونقل، نیروی الکتریسیته، گرمایش گازهای طبیعی، آب و مسکن 1.24 هکتار بوده است. کمترین میزان جای پای اکولوژیک مربوط به زمین موردنیاز جهت دفع زباله و بیشترین میزان مربوط به نیروی الکتریسیته است. ازآنجاکه ظرفیت زیستی ایران 0.8 هکتار است و ظرفیت زیستی شهرستان گرگان به ازا هر نفر 0.643 هکتار است این بدان معناست که جای پای اکولوژیکی 1.55 برابر بیش از ظرفیت زیستی قابل‌تحمل کشور و 1.92 برابر بیش از ظرفیت زیستی قابل‌تحمل شهرستان گرگان است به عبارتی دیگر شهرستان گرگان از ظرفیت زیستی قابل‌تحمل محیط خود فراتر رفته است. با مقایسۀ ظرفیت زیستی و جای پای بوم شناختی می توان مشاهده کرد که شهرستان گرگان کسری بوم شناختی دارد. این امر بدان معناست که چنانچه در آینده روند کنونی مصرف همچنان ادامه یابد، محیط طبیعی دیگر توان تامین نیازهای جمعیت را نداشته و نیاز به منطقه پشتیبان بزرگ‌تری برای تدارک نیازهای مصرفی شهرستان گرگان خواهد داشت؛ بنابراین، برای کاهش جای پای اکولوژیکی انسان بر روی کرۀ زمین منطقی‌ترین راه‌حل، کاهش مقدار مصرف سرانه است و این مهم محقق نمی‌شود مگر با مشارکت عمومی شهروندان و تلاش در راستای اصلاح الگوی مصرف.

Application of Ecological Footprint Method in Environmental Sustainability Assessment (Case Study: Gorgan County)

Cities have been developing since the Industrial Revolution. growth of cities had many Influences on the environment. As a result of the increase in incompatible effect of the urban growth, United Nations considered the necessity for sustainable development issues in cities and that became agenda for governance and planners. One of the key elements of sustainable development is that humans live in the range of biological capacity. Ecological Footprint Method have been used for Measuring Sustainability of Great Cities like London, Santiago and Liverpool. This paper examines the ecological footprint of Gorgan County. It tries to answer the question whether the Ecological Environment of Gorgan county support basic needs of its population? This paper has been done by descriptive method. The findings of this study show that the ecological footprint of the city of Gorgan in food consumption, waste, transport, electricity, natural gas heating, water and housing was 1.24 hectares. The lowest amount of ecological footprint is for the land of waste disposal and the highest amount is for electricity power. Since the environmental capacity of Iran is 0.81 hectares and calculated ecological footprint of Gorgan is 1.24 hectares, that means Gorgan Ecological Footprint is 1.53 times more than the average capacity of Iran and 1.92 times more than the average capacity of Gorgan county. By comparing the biological capacity and the ecological footprint, it can be seen that Gorgan has ecological deficit. In other words, Gorgan environmental carrying capacity has crossed and If current consumption trends continue in the future, the natural environment cannot meet the needs of the population, and greater support area for their consumption needs must be provided. Therefore, the most logical solution to reduce the ecological footprint of humans on Earth, is to reduce the amount of per capita consumption, and this is only possible with the participation of citizens and trying to reform the consumption pattern.