بررسی تغییرات مورفومتری رودخانه با تاکید بر پیچان‌رودها (مطالعه موردی: رودخانه چهل‌چای - نرماب)

از مهمترین مباحث علم ژئومورفولوژی و مدیریت رودخانه، موضوع مورفولوژی کانال‌های رودخانه‌ای است که به کمک آن می‌توان به مجموعه اطلاعات مفیدی درباره‌ی شکل هندسی، فرم بستر، پروفیل طولی، مقاطع عرضی، تغییر شکل و مکان آبراهه‌ها در طول زمان دست یافت. اندازه این شاخص‌ها نشان دهنده عملکرد واقعی مجرای رودخانه‌هاست. در این تحقیق میزان تغییرات و جابجایی ‌‌پیچان‌رودهای رودخانه چهل‌چای‌‌نرماب در دوره زمانی از سال 1345 تا سال 1392 با استفاده از عکس‌های هوایی و تصاویر گوگل ارث و به منظور تحلیل وضعیت کنونی و پیش بینی حرکت و جابجایی ‌‌پیچان‌رودهای این رودخانه در آینده مورد مطالعه قرار گرفت. برای دستیابی به این هدف، وضعیت پلان رودخانه و شاخص‌های مورفومتری نظیر طول کانال، تعداد ‌پیچان‌رود، ضریب سینوسی، زاویه مرکزی، شعاع انحنای ‌‌پیچان‌رودها و عرض کانال در محیط نرم افزار gis و auto cad در چهار بازه جداگانه، اندازه گیری و با یکدیگر مقایسه گردید. نتایج نشان داد که میانگین بیشتر پارامتر‌های مورفومتری رودخانه چهل‌چای‌‌نرماب در طول دوره مورد بررسی تغییر یافته است، به‌طوری که پارامتر طول کانال این رودخانه 6200 متر، سینوزیته 0.3، تعداد ‌پیچان‌رود 31 حلقه، میانگین زاویه مرکزی 1.4 درجه و میانگین عرض کانال آن 9 متر نسبت به سال 1345 کاهش یافته است. هم چنین بررسی روند تغییرات در بازه‌های چهارگانه نشان داد که میزان تغییرات و روند آن در بازه‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است. در بازه 1 تا بازه 3 مقادیر اغلب پارامترهای مورفومتری از سال 1345 تا سال 1392 کاهش یافته، در حالیکه در بازه 4 این مقادیر در این دوره افزایش داشته است. عوامل تاثیر گذار در این تغییرات شامل میزان دبی، شیب، بافت خاک و انواع کاربری اراضی در حاشیه رودخانه می‌باشند. با توجه به وجود بیشترین تعداد ‌‌پیچان‌رودهای بیش ازحد توسعه یافته در بازه 4 و در مجاورت شهر گنبد کاووس، بیشترین مناطق خطر نیز در این بازه قرار گرفته است.