طراحی نظام حکمرانی منابع مشترک مرتعی در جمهوری اسلامی ایران؛ کاربستی از رویکرد تحلیل نهادی

منابع مشترک همچون مراتع، دارای کارکردهای اقتصادی و اجتماعی گسترده ای است که در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی کشورها بسیار موثر است. اما آنچه که میزان و نحوه پیشرفت مبتنی بر این منابع را شکل می دهد سازوکارهای حکمرانی است که تعیین کننده قواعد و حقوق هر یک از کنش گران است. منابع مشترک از جمله مراتع ضمن داشتن کارکردهای زیست محیطی همچون حفظ آب و خاک و پرورش گونه های گیاهی و جانوری، سبب شکل‌گیری ارزش‌های اقتصادی و کسب وکارهای مختلف در حوزه‌های دامداری، دیم کاری و استحصال گیاهان دارویی است. اداره این منابع و ثرو‌ت‌های طبیعی که از سالیان دراز در اختیار جوامع محلیِ روستایی و عشایری قرار داشته، در سده اخیر با تحولات نهادی روبرو شده و پس از اجرای «قانون ملی شدن جنگل ها و مراتع»، در اختیار دولت قرار گرفته است. این تحولات نهادی و سیاستی، سبب بروز بسیاری از مسائل و پیامدها شده که اکنون نیز ادامه دارد. این مقاله تلاش داشته به طراحی نظام حکمرانی مطلوب منابع مشترک با استفاده از چارچوب تحلیل نهادی بپردازد. برای دستیابی به این هدف در چارچوب رویکرد کیفی از روش مصاحبه نیمه ساختاریافته و واکاوی اسناد و سیاست های مربوطه با استفاده از تکنیک «تحلیل مضمون» استفاده شده است. در نهایت ضمن ارائه مدل مطلوب در نظام حکمرانی منابع مشترک، راه حل اصلی برای رفع مسائل این بخش از طریق اصلاح قانون منابع طبیعی و ساختارهای مربوطه با واگذاری حقوق مالکیت به مردم با اولویت بهره برداران محلی معرفی شده است.

Designing a Rangeland Common Resources Governance System in the Islamic Republic of Iran; Application of the Institutional Analysis Approach

Common resources such as rangelands have extensive economic and social functions that are very effective in the economic and social development of countries. But what shapes the extent and manner of progress based on these resources is the governance mechanisms that determine the rules and rights of each actor. Rangelands, while having ecological functions such as water and soil conservation and breeding of plant and animal species, cause the formation of economic values and various businesses in the fields of animal husbandry, reforestation and extraction of medicinal plants. The management of these natural resources which have been at the disposal of local rural and nomadic communities for many years has faced institutional changes in the last century and after the implementation of the Law on Nationalization of Forests and Rangelands, it has been handed over to the government. These policies have caused many problems and consequences that continue today. This article tries to design an optimal system of governance of common resources using the framework of institutional analysis. To achieve this goal in the framework of the qualitative approach, the semistructured interview method and analysis of relevant documents and policies have been employed with a content analysis technique. Finally, while presenting the desired model in the system of joint resource governance, the main solution to solve the problems of this sector through the amendment of the law of natural resources and related structures by assigning property rights to the people with the priority of local exploiters has been introduced.