نقد رویکرد هجویری به حلاج با تاملی در کشف‌المحجوب

هجویری در کشف‌المحجوب بزرگ زاده ای دین ورز، پشمینه پوشی بی‌خرقه و صوفی‌ آزاد از رسوم است. داوری های او درباره مشایخ گذشته و هم‌روزگارش با تامل و شناخت همراه است. یکی از این مشایخ، حسین‌ بن‌ منصور‌ حلاج است که به گواهی تاریخ، وابستگان دستگاه خلافت عباسی مخالف او بوده‌اند. پیروان حلاج در طول تاریخ از مجازات ایمن نبود‌ه‌اند. بزرگان تصوف نیز به مقتضای زمان، پوشیده و به اشاره در باب او سخن گفته‌اند. برخی متصوفه مثل سراج طوسی و قشیری با ذکر سخنان حلاج به دنبال راهی برای جلوگیری از حذف کامل او از فهرست مشایخ اهل تصوف بوده‌اند. عملکرد هجویری تا ‌اندازه ای ظریف تر و رندانه تر است؛ زیرا با ذکر احوال او در باب «فی ذکر ائمتهم من اتباع التابعین»، به‌مناسبت و احتیاط، دین و اعتقاد او را تایید می کند؛ هجویری حتی ذکر‌نکردن نام حلاج را در کتاب خلاف رسم امانتداری می‌داند. این پژوهش تاملی در تحلیل نگاه هجویری به حسین ‌بن‌ منصور‌حلاج بر پایه اشارات او در کشف‌المحجوب است. با بررسی و تحلیل شواهد، ساختار پژوهش در نه بخش تنظیم شد: سابقه آشنایی هجویری با حلاج، رویکرد هجویری به آرای موافقان و مخالفان حلاج، ارتباط حلاج با مشایخ عصر خود و دلیل رانده‌شدن حلاج، انگیزه طرح حلاجی دیگر، حلاج و ملامتیه، رد احتمال اعتقاد حلاج به حلول، رد اتهام ساحری و اثبات کرامت حلاج و ناپذیرفتنی های حلاج.