تاثیر داستان شیخ صنعان در توصیف پیر در غزلیات عطار

در حکایت شیخ صنعان، پیر اعمالی برخلاف شریعت و عرف جامعۀ اسلامی انجام می‌دهد؛ بااین‌حال بر لزوم وجود پیر و اطاعت بی چون وچرا از وی، حتی در اعمال خلاف شریعت، تاکید شده است. در غزلیات عطار، واژۀ «پیر» بارها تکرار شده و در دو معنی لغوی «فرد مسن» و «ریش و موی سپید» و اصطلاح «مرشد و راهنما» در سلوک عرفان به کار رفته است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ویژگی های پیر در غزلیات عطار و تاثیر حکایت شیخ صنعان بر این ویژگی ها انجام شده است. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیل محتوا بوده و جامعۀ آماری آن، همه غزلیات عطار نیشابوری است. با بررسی حکایت شیخ صنعان در منطق الطیر، می توان ویژگی های برجستۀ وی را به این شرح دسته‌بندی کرد: عاشق ترسازاده ای شدن، خمرنوشی، زنار بستن، خرقه سوزی، بت پرستی/ کافر شدن، سوزاندن قرآن، خوکبانی و اسلام تازه‌کردن. در میان این ویژگی ها، خمرنوشی، زنار بستن و خرقه سوزی، در توصیف پیر در غزلیات عطار، برجسته‌تر به نظر می‌رسند. به نظر می رسد عطار نیشابوری، تعلق خاطر و شیفتگی خاصی به شیخ صنعان داشته و صفات و ویژگی های او را به دیدۀ اقبال می نگریسته است. به همین دلیل، در اغلب ابیاتی که عطار از پیر نام می‌برد، نشانی از شیخ صنعان دیده می شود. به نظر می رسد عطار آگاهانه و با هدف بیان مفاهیم عرفانی، به شیخ صنعان تلمیح زده است. گویی عطار در غزلیات، با تکرار ویژگی های شیخ صنعان به شیوه‌های مختلف، از چهرۀ پیر عرفانی خود پرده برمی دارد.

the effect of sheikh sanaan’s story on the description of pir (old) in attar’s sonnets

the story of sheikh sanaan is about an old man who commits acts that are against the sharia and even against the customs of the islamic society. however, the necessity of the existence of an elder and unconditional obedience to him has been emphasized, even in matters that are against the sharia. in attar’s sonnets, the word old man is repeated many times and is used in two literal meanings: old person (beard and white hair), and idiom: mentor and guide in the path of enlightenment. the present study aims to show the characteristics of the old man in attar’s sonnets and the effect of sheikh sanaan’s story on the characteristics of the old man in his sonnets. the research method is content analysis and the data were gathered through all of attar neyshabouri’s sonnets. by examining the story of sheikh sanaan in manteq al-tayir, one can categorize his prominent features as follows: falling in love with a coward, drinking wine, burning clothes, becoming an idolater/disbeliever, burning the qur’an, and so on. among these characteristics, the characteristics of drinking wine and burning clothes are prominent and distinguished in the description of pir (old) in attar’s sonnets. it seems that sheikh neyshabour had a special attachment and fascination with sheikh sanaan and considered his qualities and characteristics in the eyes of iqbal. for this reason, in most of the cases where pir is mentioned in his poems, a reference to sheikh sanaan can be seen. it seems that attar consciously hinted at sheikh sanaan in order to express mystical concepts. it is as if attar reveals his old face by repeating the characteristics of sheikh sanaan in different forms in his poetry.